⚠️ იძულებით დადებული ყველა გარიგება ატარებს ამორალურობის ელემენტს. თუმცა, იძულებით დადებული გარიგების ამორალურ გარიგებად მიჩნევისათვის აუცილებელია ამორალურობა უკავშირდებოდეს არა მხოლოდ იძულებას, არამედ რაიმე დამატებით გარემოებას.
⚠️ როდესაც სახელმწიფო უსასყიდლოდ იძენს ქონებას და გარიგება მოგვიანებით სადავო გახდება, მტკიცების ტვირთი არის სახელმწიფოზე: მან უნდა დაადასტუროს, რომ გაგარიგება დაიდო ნების თავისუფალი გამოვლენის პირობებში და იგი არ ეწინააღმდეგება სსკ 54-ე მუხლის მოთხოვნებს.
⚠️ სსკ 54-ე და სსკ 976-ე მუხლების საფუძველზე გარიგების ბათილად ცნობისას ხანდაზმულობის ვადა არის 10 წელი.
📃 საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 54-ე და 976-ე მუხლები
⚖️ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2020 წლის 24 ივნისის გადაწყვეტილება საქმეზე №ას-10-2020
📌 ფაქტობრივი გარემოებები
კომპანიამ სარჩელი აღძრა ქუთაისის მუნიციპალიტეტის საკრებულოსა და ქუთაისის მუნიციპალიტეტის მერიის წინააღმდეგ და მოითხოვა 16/11/2007 წელს დადებული უძრავი ქონების ჩუქების ხელშეკრულების ბათილად ცნობა და სადავო ორ უძრავ ქონებაზე კომპანიის მესაკუთრედ აღიარება. კომპანია სადავო ფართებს სარგებლობაში ფლობდა ჯერ კიდევ 1996 წლიდან. 08/01/2001 და 12/02/2007 წლების ქუთაისის მუდმივმოქმედი კერძო არბიტრაჟის გადაწყვეტილებებით კი კომპანია ცნობილ იქნა სადავო ფართების მესაკუთრედ. თუმცა, 16/11/2007 წელს კომპანიის დირექტორსა და ქუთაისის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს თავმჯდომარეს შორის გაფორმდა ჩუქების ხელშეკრულება, რომლითაც კომპანიამ სადავო ორი უძრავი ქონება უსასყიდლოდ საკუთრებაში გადასცა ქუთაისის მუნიციპალიტეტს. ჩუქების ხელშეკრულების დადებას წინ უძღოდა ქუთაისის მუნიციპალიტეტის მხრიდან სასამართლოში სარჩელის აღძვრა ქუთაისის მუდმივმოქმედი არბიტრაჟის ხსენებული გადაწყვეტილებების ბათილად ცნობის და ქონებებზე საკუთრების უფლების ქუთაისის მუნიციპალიტეტისათვის გადაცემის მოთხოვნით. ამასთან, სისხლის სამართლის გამოძიების ფარგლებში დადგინდა, რომ დასახელებულ საარბიტრაჟო საქმეებში არბიტრმა ჩაიდინა სისხლის სამართლის დანაშაული და თაღლითური სქემის გამოყენებით დააკარგვინა საკუთრება სადავო უძრავ ქონებებზე. არბიტრაჟის გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის საფუძვლით დაწყებული სამართალწარმოება კი შეწყდა, რამდენადაც კომპანიამ ქონებები ნებაყოფლობით გადაუფორმა ქუთაისის მუნიციპალიტეტს და ამ უკანასკნელმა გამოიხმო სასამართლოში წარდგენილი სარჩელი. კომპანია წინამდებარე საქმეში მიუთითებდა, რომ ქონებების გადაფორმება განხორციელდა პროკურატურის წარმომდგენელთა მხრიდან განხორციელებული იძულებისა და მუქარის საფუძველზე. შესაბამისად, მოსარჩელე ითხოვდა ჩუქების ხელშეკრულების ბათილად ცნობას და სადავო ქონებებზე კომპანიის მესაკუთრედ აღიარებას.
მოპასუხეებმა სარჩელი არ ცნეს და მიუთითეს, რომ საწარმომ სადავო ქონებები საკუთარი ნებით გადაუფორმა მუნიციპალიტეტს. ამასთან, ადგილი არ ქონია მოსარჩელეთა მიმართ იძულებას ან მუქარას. კომპანიამ სადავო ქონებები საკუთრებაში მიიღო არბიტრის დანაშაულებრივი მოქმედებების შედეგად, რაც დადასტურდა სისხლის სამართლის საქმეზე კანონიერ ძალაში შესული განაჩენით. ამასთან მოპასუხეებმა მიუთითეს მოთხოვნის ხანდაზმულობაზეც.
ქუთაისის საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილებით სარჩელი არ დაკმაყოფილდა. თუმცა, სარჩელი სადავო ქონებების დაბრუნების ნაწილში დააკმაყოფილა ქუთაისის სააპელაციო სასამართლომ. სააპელაციო სასამართლომ საქმეში მოწმედ დაკითხული პირების ჩვენებების საფუძველზე დადგენილად მიიჩნია მოსარჩელის მიმართ იძულებისა და მუქარის ფაქტის განხორციელება. სააპელაციო სასამართლომ განმარტა, რომ ჩუქების ხელშეკრულება ყოველთვის ეფუძნება გამჩუქებლის განსაკუთრებულ პატივისცემას დასაჩუქრებულის მიმართ. წინამდებარე საქმეში კი ამგვარს ადგილი არ ქონია, პირიქით, ჩუქება პროკურატურის მუშაკების მხრიდან მომდინარე მუქარის საფუძველზე დაიდო. სააპელაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ დადებული გარიგება იყო ამორალური სსკ 54-ე მუხლის შესაბამისად, ამიტომ მასზე უნდა გავრცელებულიყო არა იძულებით დადებული გარიგების შეცილებისათვის დადგენილი ერთ წლიანი შეცილების ვადა, არამედ ხანდაზმულობის ათ წლიანი ვადა. შესაბამისად, სასამართლომ გარიგება ბათილად ცნო.
📌 სასამართლოს მსჯელობის შეჯამება
საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ დააკმაყოფილა ქუთაისის მუნიციპალიტეტის მერიისა და საკრებულოს საკასაციო საჩივრები, გააუქმა სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება და მოსარჩელის მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე უარი განაცხადა. საკასაციო სასამართლომ განმარტა, რომ გარიგების იძულებით დადების შემთხვევაში მისი საცილოობის შესაძლებლობას ადგენს სსკ 85-ე მუხლი. ამასთან, იძულებით დადებული გარიგება თავის თავში ყოველთვის მოიცავს ამორალურობის ელემენტს. თუმცა, თუკი მართლსაწინააღმდეგო იძულებას დამატებით ახასიათებს გარკვეული ელემენტები, დასაშვებია გარიგების ამორალურად კვალიფიცირება სსკ 54-ე მუხლის შესაბამისად. კერძოდ, თუკი ამორალურობის მომენტი გამოიხატება, მხოლოდ, პირის იძულებაში, მაშინ სახეზეა სსკ 85-ე მუხლით გათვალისწინებული იძულებით დადებული გარიგება. სსკ 85-ე მუხლის პარალელურად სსკ 54-ე მუხლის მე-3 ვარიანტის გამოყენებისთვის აუცილებელია, ნების მართლსაწინააღმდეგო დათრგუნვიდან გამომდინარე, უზნეობას დაემატოს ამორალურობის დამოუკიდებელი ელემენტი. ამასთან, როდესაც გარიგების მონაწილე მხარე არის სახელმწიფო, რომელიც უსასყიდლოდ იძენს გარკვეულ ქონებას, სასამართლო სპეციალურად ამოწმებს რამდენად შეესაბამება აღნიშნული სსკ 54-ე მუხლით გათვალისწინებულ გარიგების მორალურობის კრიტერიუმს. საკასაციო სასამართლოს განმარტებით სსკ 54-ე მუხლის მიზანია გარიგება არსებითად არ არღვევდეს ერთი მხარის ინტერესებს და მას არათანაბარ მდგომარეობაში არ აყენებდეს. ევროსასამართლოს მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებზე დაყრდნობით [GALSTYAN v. ARMENIA, (Application no. 9043/05) 15.11.2007; GUSINSKIY v. RUSSIA (Application no. 70276/01) 19.05.2004; NATSVLISHVILI AND TOGONIDZE v. GEORGIA (Application no. 9043/05) 29.04.2014)] საკასაციო სასამართლომ განმარტა, რომ სისხლის სამართლებრივ პასუხისგებაში მიცემის ეტაპზე სამოქალაქო სამართლებრივი გარიგების დადება, რომელიც დანაშაულით მიყენებული მატერიალური ზიანის ანაზღაურებას არ ემსახურება, მაღალი ალბათობით, ნების თავისუფალი გამოვლენის შედეგს არ წარმოადგენს, რადგან სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისაგან განთავისუფლება გარიგების გაფორმების მაპროვოცირებელი გარემოებაა, რაც ნების გამოვლენის თავისუფლებას იმთავითვე გამორიცხავს. სასამართლოს განმარტებით სახელმწიფო წარმოადგენს ძლიერ მხარეს, ამიტომ ამ ტიპის დავებში მტკიცების ტვირთი განსხვავებულად ნაწილდება: სახელმწიფოს მონაწილეობით დადებული კერძოსამართლებრივი გარიგებების შეცილების (შედავების) შემთხვევაში, სწორედ სახელმწიფომ უნდა ამტკიცოს კერძო პირთან დადებული გარიგების ნამდვილობა, მისი კანონთან და ზნეობის ნორმებთან შესაბამისობა. აღნიშნული დასკვნა ეფუძნება, სახელმწიფოს, როგორც გარიგების ძლიერი მხარის, ვალდებულებას, განსაკუთრებული პასუხისმგებლობით დაიცვას თითოეული პირის ქონებრივი უფლებები.
თუმცა, აღნიშნული სტანდარტის გათვალისწინებით საკასაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ წინამდებარე საქმეში არ დგინდებოდა სახელმწიფოს მხრიდან უკანონო იძულების განხორციელების ფაქტი. არბიტრის სისხლის სამართლებრივ პასუხისგებაში მიცემა, თუნდაც ეს უშუალოდ მოსარჩელის წინააღმდეგ ყოფილიყო მიმართული, არ შეიძლება განიხილებოდეს იძულების დამადასტურებელ მტკიცებულებად, ვინაიდან იგი არის კანონით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მოქმედება. ამასთან, ქონებების კომპანიის საკუთრებაში გადაცემის უფლება კერძო არბიტრაჟს კანონის შესაბამისად არ გააჩნდა და ამის თაობაზე აუცილებელი იყო სახელმწიფოს პრივატიზაციის აქტის მიღება, რაც არ მომხდარა. შესაბამისად, საკასაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ ქონებების სახელმწიფოსთვის დაბრუნებით ადგილი ქონდა მისთვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას.
საკასაციო სასამართლომ ხანდაზმულობის ვადებთან დაკავშირებითაც გააკეთა განმარტება და აღნიშნა, რომ ამ ტიპის საქმეებში მოთხოვნის სამართლებრივი საფუძველი არის სსკ 54-ე და სსკ 976-ე მუხლები, რომლებზეც ვრცელდება 10 წლიანი ხანდაზმულობის ვადები.
🟠🟡🟢🔵🟣⚫️⚪️🟤
⚠️ Every coerced deal inherently contains an element of immorality. However, to label a coerced transaction as immoral, it is essential that this immorality is linked not only to the coercion but also to some additional circumstances.
⚠️ When the government obtains property without payment, and later disputes arise regarding the transaction, the onus of proof lies with the government: it must demonstrate that the transaction was entered into willingly and without contradiction to the stipulations of Article 54 of the Civil Code.
⚠️ According to Articles 54 and 976 of the Civil Code, the statute of limitations spans a duration of 10 years.
📃 Sections 54 and 976 of Georgia's Civil Code
⚖️ Ruling of the Supreme Court of Georgia dated June 24, 2020, in case No. As-10-2020
📌 Current Circumstances
The company has filed a lawsuit against the Kutaisi Municipality Council and the Kutaisi Municipality City Hall. They are seeking to nullify the real estate gift agreement signed on 16/11/2007 and assert their ownership of the two disputed real estates. The company has been utilizing these contested areas since 1996. In the past, the company was legally recognized as the owner of these disputed areas through permanent private arbitration decisions in Kutaisi on 08/01/2001 and 12/02/2007.
However, on 16/11/2007, a gift agreement was executed between the company's director and the chairman of the Kutaisi Municipality Council, transferring the disputed two real estates to the Kutaisi Municipality without any charge. This gift agreement was preceded by Kutaisi Municipality's legal action to invalidate the aforementioned arbitration decisions and transfer property rights to the municipality. Furthermore, during a criminal investigation, it was discovered that the arbitrator involved in these arbitration cases had engaged in criminal activities and fraudulently relinquished ownership of the contested real estate. Subsequently, legal proceedings initiated to nullify the arbitration decision were terminated because the company voluntarily transferred the properties to the Kutaisi Municipality, and the municipality withdrew its lawsuit against the company.
In the current case, the company argues that the transfer of the properties was coerced and made under duress due to threats from representatives of the prosecutor's office. Consequently, the claimant is requesting the annulment of the gift agreement and recognition of the company as the rightful owner of the disputed properties.
The defendants refused to acknowledge the claim and asserted that the company had willingly transferred the disputed properties to the municipality. They argued that there had been no coercion or threats directed at the plaintiffs. The company had acquired ownership of the contested properties due to the arbitrator's criminal actions, which had been validated by a legally binding judgment in the criminal case. Furthermore, the defendants emphasized the issue of the statute of limitations in their defense.
The Kutaisi City Court initially rejected the claim. However, the Kutaisi Court of Appeals partially upheld the claim concerning the return of the disputed properties. The appellate court established the presence of coercion and threats against the plaintiff based on the testimonies of witnesses questioned during the proceedings. The Court of Appeals emphasized that a gift contract is typically rooted in the donor's genuine goodwill toward the recipient. In this particular case, such goodwill was absent; instead, the gift was made under duress from the prosecutor's office. Consequently, the appellate court deemed the transaction to be morally questionable in accordance with Article 54 of the Civil Code. As a result, it was not subject to the one-year limitation period established for challenging coerced transactions but rather to the ten-year limitation period. Accordingly, the court invalidated the transaction.
📌 Summary of the Court's Rationale
The Supreme Court of Georgia, in response to the cassation appeals of the Kutaisi Municipality City Hall and the City Council, has invalidated the decision made by the Court of Appeals and denied the claimant's request. The court of cassation clarified that, in the case of a coerced transaction, Article 85 of the Civil Code allows for the possibility of negotiation. Nonetheless, coerced transactions inherently involve a degree of immorality. However, if unlawful coercion is additionally marked by specific elements, it becomes possible to categorize the transaction as immoral in accordance with Article 54 of the Civil Code. In particular, if the immorality only arises from the coercion of an individual, then it falls under the purview of a coerced transaction as defined in Article 85 of the Civil Code. To invoke the provisions of Article 54 of the Civil Code alongside Article 85, an independent element of immorality must be added to the coercion, rooted in the unlawful suppression of one's will.
Moreover, when the state is a party to the transaction and acquires certain property without charge, the court takes special care to assess whether the transaction aligns with the criteria of morality set forth in Article 54 of the Civil Code. According to the Court of Cassation's interpretation, the underlying purpose of Article 54 of the Civil Code is to ensure that a transaction does not fundamentally infringe upon one party's interests or place them in an unequal position.
Drawing from decisions made by the European Court (e.g., GALSTYAN v. ARMENIA, (Application no. 9043/05) 15.11.2007; GUSINSKIY v. RUSSIA (Application no. 70276/01) 19.05.2004; NATSVLISHVILI AND TOGONIDZE v. GEORGIA (Application no. 9043/05) 29.04.2014), the court of cassation expounded that during the criminal prosecution stage, the conclusion of a civil legal transaction that does not serve to compensate for the material damage caused by a crime is highly likely not the result of a free expression of will. This is because criminal exoneration can be a compelling factor for entering into a deal, which curtails the freedom to express one's will. According to the court, the state represents a powerful party, and in disputes involving the avoidance or contestation of private legal transactions with state involvement, the burden of proof falls differently. In such cases, it is the state's responsibility to substantiate the validity of the transaction entered into with a private individual, its compliance with the law, and adherence to ethical norms. This conclusion is based on the state's obligation, as the stronger party in the transaction, to exercise special care in protecting the property rights of every individual.
Nevertheless, in light of the aforementioned standard, the Court of Cassation concluded that there was no evidence of unlawful coercion by the state in this particular case. The criminal prosecution of the arbitrator, even if it directly impacted the claimant, could not be regarded as coercion since it constituted a lawful action under the law. Furthermore, private arbitration did not possess the authority to transfer ownership of the properties to the company in accordance with legal provisions. This necessitated the enactment of a state privatization act, which had not occurred. Consequently, the court of cassation determined that by returning the property to the state, there was an opportunity to redress the damage sustained by it.
The Court of Cassation also clarified the matter of the statute of limitations, highlighting that the legal foundation for claims in this type of case stems from Articles 54 and 976 of the Civil Code, both of which are subject to a 10-year statute of limitations.
Comments