უსაფუძვლო გამდიდრება კოლიზიურ სამართალში [ნაწილი II]

IV.       ქართული სამართალი

IV.1.    ტერმინი „უსაფუძვლო გამდიდრება“

სკს 41-ე მუხლი აწესრიგებს უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნებს, თუმცა, ეს ტერმინი იურისდიქციების მიხედვით განსხვავებულ შინაარსს ატარებს.[26] სასამართლომ, პირველ რიგში, უნდა დაადგინოს, რომ წარმოდგენილია უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნა სკს 41-ე მუხლის მიზნებისათვის.[27] არ არის გადამწყვეტი, თუ რა სამართლებრივ საფუძველს მიუთითებს მოსარჩელე.[28] ტერმინ უსაფუძვლო გამდიდრებას სკს 41-ე მუხლის მიზნებისათვის ავტონომიური მნიშვნელობა აქვს. 

IV.1.1.           ავტონომიური მნიშვნელობა

სკს 41-ე მუხლი არის ქართული სამართლის ნორმა, ამიტომ მისი შინაარსი უნდა დადგინდეს ქართული სამართლის საფუძველზე (lex fori კვალიფიკაცია).[29] უსაფუძვლო გამდიდრებას ქართულ სამართალში აწესრიგებს სსკ  976-991 მუხლები. თუმცა სკს 41-ე მუხლი არის კოლიზიური ნორმა, ამიტომ მას ავტონომიური შინაარსი აქვს,[30] რაც არ არის აუცილებელი იყოს ქართული მატერიალური უსაფუძვლო გამდიდრების სამართლის იდენტური.[31] განმარტებისას სასამართლომ უნდა იხელმძღვანელოს კოლიზიური სამართლის პრინციპებით. იგივე მიდგომას იზიარებს რომი II რეგულაციაც, რომლის შესავალი ნაწილის მე-11 პუნქტშიც მითითებულია, რომ „არასახელშეკრულებო ვალდებულებების კონცეფცია წევრ სახელმწიფოებში განსხვავებულია. ამიტომ ამ რეგულაციის მიზნებისათვის არასახელშეკრულებო ვალდებულებები გაგებულ უნდა იქნეს, როგორც ავტონომიური კონცეფცია.“[32] 

IV.1.2.           ტერმინ „უსაფუძვლო გამდიდრების“ ძირითადი პარამეტრები

რომი II რეგულაციის შესავალი ნაწილის 29-ე პარაგრაფი მიუთითებს, რომ უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნები არ გამომდინარეობს არც დელიქტისგან და არც ხელშეკრულებისგან.[33] ტერმინის ავტონომიური შინაარსი განსაზღვრავს მისი სხვა ინსტიტუტებისგან განსხვავების ძირითად კრიტერიუმებს. მთავარი იდეა არის ის, რომ ნორმამ უნდა მოიცვას აქტივების ისეთი გადაცემა, რომელსაც არ გააჩნია სამართლებრივი საფუძველი და უნდა იქნეს უკუქცეული.[34] შესაბამისად, უსაფუძვლო გამდიდრებისას აქცენტი კეთდება მოპასუხის გამდიდრებაზე, ნაცვლად მოსარჩელის ზიანისა.[35]

IV.1.2.1.       განსხვავება ხელშეკრულებებთან

ძირითადი განსხვავება ხელშეკრულებებთან არის ის, რომ უსაფუძვლო გამდიდრებაში სახეზე არ არის შეთანხმება. ამასთან, როდესაც რესტიტუციის მოთხოვნა გამომდინარეობს ბათილი ხელშეკრულებიდან, ცხადია, სახეზეა მოპასუხის გამდიდრება, თუმცა ასეთ შემთხვევაში გამოიყენება არა სკს 41-ე, არამედ სკს 35-36-ე მუხლები,[36] როგორც სპეციალური ნორმები.[37] თუკი მოსარჩელემ შესრულება ზედმეტობით განახორციელა, მაშინ ხელშეკრულებით გათვალისწინებული შესრულების ნაწილში უკუქცევის მოთხოვნა დაექვემდებარება სკს 35-36-ე მუხლებს, ხოლო ზედმეტობის ნაწილში რესტიტუციის მოთხოვნა დაექვემდებარება სკს 41-ე მუხლს, ვინაიდან ზედმეტობის რესტიტუციის მოთხოვნა არსებობს იმისდა მიუხედავად ბათილია თუ არა ხელშეკრულება.[38] 

IV.1.2.2.       განსხვავება დელიქტებთან

დელიქტებთან განსხვავებისას ყურადღება უნდა მიექცეს ორ ძირითად გარემოებას: მოთხოვნის საფუძველი და მოთხოვნის სამართლებრივი შედეგები.[39] სასურველია სასამართლომ ეს პრინციპები კომბინირებულად გამოიყენოს.[40] 

მოთხოვნის საფუძვლებში იგულისხმება მისი წინაპირობები, კონკრეტულად კი მნიშვნელოვანია მოპასუხის ქმედება.[41] დელიქტური მოთხოვნები საჭიროებენ მართლსაწინააღმდეგო ქმედებას, უსაფუძვლო გამდიდრებისას კი ეს აუცილებელი არ არის.[42]

შედეგების თვალსაზრისით გადამწყვეტია რას ითხოვს მოსარჩელე: ზიანის ანაზღაურებას თუ მოპასუხის გამდიდრების უკუქცევას.[43] დელიქტისას აქცენტი კეთდება ზიანზე, მაშინ, როცა უსაფუძვლო გამდიდრება კონცენტრირდება გამდიდრების რესტიტუციაზე.[44] განსაკუთრებული შემთხვევებია მოგების უკუქცევის (Disgorgement of Profits) საქმეები, სადაც, შესაძლოა, მოსარჩელე ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნას აყენებდეს, თუმცა ზიანის კალკულაციას უსაფუძვლო გამდიდრების პრინციპებზე აფუძნებდეს.[45] 

IV.1.2.3.       განსხვავება დავალების გარეშე სხვისი საქმეების შესრულებასთან

ძირითადი განსხვავება დავალების გარეშე სხვისი საქმეების შესრულებასა და უსაფუძვლო გამდიდრებას შორის არის ის, რომ პირველ შემთხვევაში პირი, ძირითადად, მოქმედებს ალტრუისტული მოტივებით.[46] თუმცა, ანგლო-ამერიკული სამართლის სისტემა ევროპულთან შედარებით უსაფუძვლო გამდიდრებას და დავალების გარეშე სხვისი საქმეების შესრულებას ნაკლებად განასხვავებს ერთმანეთისაგან.

IV.2.    მოქმედების ფარგლები

სახელშეკრულებო სამართლისაგან განსხვავებით, სადაც მოქმედების ფარგლები სკს 35-ე მუხლშია მითითებული, კანონმდებელმა სკს 41-ე მუხლში სამართლის მოქმედების ფარგლები არ დააკონკრეტა. თუმცა, აღსანიშნავია ისიც, რომ ასეთი კონკრეტიზაცია უსაფუძვლო გამდიდრების კოლიზიურ სამართალში, ზოგადადაც, იშვიათობაა.

IV.2.1.           ჰამბურგის ჯგუფის პროექტი

ერთ-ერთი ამგვარი ინიციატივა ევროპელმა კანონმდებელმაც უარყო რომი II რეგულაციის შემუშავებისას.[47] კერძოდ, საინტერესო წინადადება მოამზადა საერთაშორისო კერძო სამართლის ჰამბურგის ჯგუფმა, რომლის მიხედვითაც უსაფუძვლო გამდიდრების რეგულირების სფეროში შედის: 

(1)       ვალდებულების საფუძვლები და წინაპირობები, მათ შორის, კრედიტორისა და მოვალის განსაზღვრა;

(2)       ვალდებულების მიმართ არსებული შესაგებლები და მისი გამომრიცხველი გარემოებები;

(3)       პასუხისმგებლობის ფარგლები, მათ შორის, ნებისმიერი პრივილეგია, პასუხისმგებლობის გამორიცხვა, მისი დაყოფა და სხვაგვარად შეზღუდვა, ასევე საკითხი იმის თაობაზე რესტიტუცია თანხით უნდა განხორციელდეს თუ ნატურით;

(4)       პასუხისმგებლობის გავრცელება მესამე პირებზე;

(5)       პასუხისმგებლობის მესამე პირებზე გადაცემადობა, მათ შორის, მემკვიდრეობის მეშვეობით;

(6)       შესრულება და ვალდებულების შეწყვეტის სხვადასხვა ფორმები;

(7)       ხანდაზმულობის ვადები, მათ შორის, მათი დაწყების, შეწყვეტისა და შეჩერების მარეგულირებელი ნორმები; და 

(8)       მოთხოვნები კონკრეტულ ქონებასთან დაკავშირებით (Tracing Claims).[48] 

ეს წინადადება ევროპელმა კანონმდებელმა უარყო, თუმცა, ზოგიერთი ავტორის მოსაზრებით, ეს ჯერ კიდევ არ ნიშნავს იმას, რომ შინაარსობრივად ისინი უარყოფილ იქნა.[49] 

IV.2.2.           რომი II რეგულაციის მე-15 მუხლი

რომი II რეგულაციაში მაინც არის სპეციალური მე-15 მუხლი, რომელიც ადგენს არასახელშეკრულებო ვალდებულებების მიმართ გამოსაყენებელი სამართლის მოქმედების ფარგლებს, თუმცა იგი ეხება არა მხოლოდ უსაფუძვლო გამდიდრებას, არამედ დელიქტებსაც და დავალების გარეშე სხვისი საქმეების შესრულებასაც.[50] მეტიც, ჩამონათვალი უფრო მეტად დელიქტებზე აკეთებს აქცენტს.[51] ამასთან, მუხლის ჩამონათვალი არის საილუსტრაციო და არა ამომწურავი.[52] 

მუხლი 15. გამოსაყენებელი სამართლის მოქმედების ფარგლები ამ რეგულაციის შესაბამისად არასახელშეკრულებო ვალდებულებების მიმართ გამოსაყენებელი სამართალი არეგულირებს, კონკრეტულად: (a) პასუხისმგებლობის საფუძვლებს და ფარგლებს, მათ შორის იმ პირების განსაზღვრას, რომლებიც შეიძლება პასუხისმგებლები იყვნენ მათ მიერ განხორციელებულ ქმედებებზე; (b) პასუხისმგებლობის გამომრიცხველ გარემოებებს, პასუხისმგებლობის ნებისმიერ შეზღუდვას და გაყოფას; (c) ზიანის ან მოთხოვნილი სხვა სამართლებრივი დაცვის საშუალების არსებობას, ბუნებას და დაანგარიშებას; (d) სასამართლოსთვის თავისი პროცესუალური სამართლით მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგლებში, მექანიზმებს, რომლებიც, შესაძლოა, სასამართლომ გამოიყენოს რათა უზრუნველყოს ზიანის პრევენცია ან აღკვეთოს ან რომ უზრუნველყოს კომპენსაციის გადახდა; (e) საკითხს იმის შესახებ ზიანის ანაზღაურების ან სხვა სახის მოთხოვნა შეიძლება თუ არა გადაეცეს სხვას, მათ შორის მემკვიდრეობის გზით; (f) პირებს, რომლებსაც აქვთ პირადად განცდილი ზიანისათვის კომპენსაციის მოთხოვნის უფლება; (g) პასუხისმგებლობას სხვა პირების მიერ განხორციელებული ქმედებების გამო; (h) მანერას, რომლითაც ვალდებულება შეიძლება შეწყდეს და ხანდაზმულობის ვადების მომწესრიგებელ წესებს, მათ შორის წესებს, რომლებიც ეხება ხანდაზმულობის ვადის დაწყებას, შეწყვეტას და შეჩერებას.

IV.2.3.           სკს 41-ე მუხლი

სკს 41-ის მოქმედების ფარგლებს ბუნებრივად განსაზღვრავს მისი შინაარსი და სტრუქტურა.[53] იგი, არსებითად, მოიცავს უსაფუძვლო გამდიდრების ყველა ძირითად საკითხს,  მათ შორის: მოთხოვნის წარმოშობა და მისი წინაპირობები,[54] მოთხოვნის შინაარსი,[55] მოთხოვნის შედეგები,[56] მიმართება სხვა და სხვა ტიპის კონდიქციურ მოთხოვნებს შორის,[57] პასუხისმგებლობის ფარგლები,[58] მათ შორის, მიღებული სარგებლის,[59] კომპენსაციის ან მისი ღირებულების მოთხოვნები[60] და გამდიდრების არ არსებობა.[61]

ნორმის მოქმედების ფარგლები იგივე რჩება მხარეთა მიერ სკს 43-ე მუხლის საფუძველზე სამართლის არჩევის შემთხვევაშიც. თუმცა, დაკავშირებული კითხვები, როგორებიცაა, მაგალითად, ნივთზე საკუთრების მოპოვება, რეგულირდება დამოუკიდებელი სამართლით,[62] რომელიც განისაზღვრება განმხილველი სასამართლოს კოლიზიური ნორმებით.[63] ამასთან, მოთხოვნათა კონკურენციის საკითხს, მაგალითად, შეიძლება თუ არა ერთდროულად არსებობდეს დელიქტური და უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნები, სკს არ არეგულირებს, ამიტომ იგი უნდა გადაწყდეს გამოსაყენებელი სამართლის მატერიალური ნორმების მიხედვით.[64]

IV.3.    რენვოი

IV.3.1.           რენვოი რომი II რეგულაციაში

ევროკავშირში მოქმედი რომი II რეგულაციის მე-10 მუხლი რენვოის საკითხს პირდაპირ არ აწესრიგებს. თუმცა, რომი II რეგულაციაში გვხვდება ზოგადი ხასიათის 24-ე მუხლი, რომელიც რეგულაციიდან გამორიცხავს რენვოის მოქმედებას, მათ შორის უსაფუძვლო გამდიდრების საქმეებშიც.[65] 

მუხლი 24. რენვოის გამორიცხვა ამ რეგულაციით განსაზღვრული ნებისმიერი ქვეყნის სამართლის გამოყენება გულისხმობს ამ ქვეყანაში მოქმედი სამართლის ნორმების გამოყენებას, გარდა მისი საერთაშორისო კერძო სამართლის ნორმებისა.

IV.3.2.           რენვოი ამერიკულ სამართალში

IV.3.2.1.       პირველი კოდიფიკაცია

პირველი კოდიფიკაცია უსაფუძვლო გამდიდრებას ორ მუხლს უთმობს: 452-ე და 453-ე სექციები. ისინი შემდეგნაირად არის ფორმულირებული:

§ 452 უფლება, რომელიც წარმოიშობა სარგებლის გადაცემით  იმ ადგილის სამართალი, სადაც სარგებლის გადაცემა მოხდა, აწესრიგებს  ქმნის თუ არა სარგებლის გადაცემა კომპენსაციის მოთხოვნის უფლებას სარგებლის მიმღების მიმართ. 

§ 453 უსაფუძვლო გამდიდრების გამო წარმოშობილი ვალდებულება როდესაც პირის მიმართ წარმოდგენილია პრეტენზია, რომ იგი შესაძლოა უსაფუძვლოდ გამდიდრდა, გამდიდრების ადგილის სამართალი აწესრიგებს  არის თუ არა იგი ვალდებული უკან დააბრუნოს ის, რითიც გამდიდრდა.

როგორც ციტირებული მუხლების ტექსტიდანაც ჩანს, ამერიკული კოლიზიური სამართლის პირველი კოდიფიკაცია რენვოის საკითხს კონკრეტულად უსაფუძვლო გამდიდრების მიმართ არ აწესრიგებდა. თუმცა, საქმე იმაშია, რომ ამერიკულმა პირველმა კოდიფიკაციამაც მე-7 სექციაში, ზოგადად, უარყო რენვოის დოქტრინა, რაც, ასევე, ვრცელდება უსაფუძვლო გამდიდრებაზეც. კერძოდ, აღნიშნული სექცია შემდეგნაირად არის ფორმულირებული:

§ 7 განმხილველი ქვეყნის სამართლის გამოყენება გარდა მე-8 სექციაში მოცემული გამონაკლისებისა, როდესაც დავაში ჩართული ორი ქვეყნის კოლიზიური სამართალი განსხვავდება ერთმანეთისგან, გამოიყენება განმხილველი ქვეყნის კოლიზიური სამართლის ნორმები; (a)  ყველა საქმე, რომელშიც გამოსაყენებელი სამართლის დადგენამდე აუცილებელია შეფასდეს სამართლებრივი იდეების ხარისხი და ბუნება, უნდა გადაწყდეს განმხილველი ქვეყნის სამართლის შესაბამისად; (b)  სადაც კონკრეტული ვითარების მომწესრიგებელ სამართლად სხვა ქვეყნის სამართალი უნდა იქნეს არჩეული, ვინაიდან საქმის გადაწყვეტისას ერთადერთი გამოსაყენებელი კოლიზიური სამართალი არის განმხილველი ქვეყნის კოლიზიური სამართალი, გამოსაყენებელი უცხოური სამართალი უნდა იყოს მატერიალური სამართალი და არა უცხო ქვეყნის კოლიზიური სამართალი.

მართალია პირველმა კოდიფიკაციამ რენვოი გამორიცხა, თუმცა გარკვეული გამონაკლისები მაინც დაუშვა. კერძოდ, მე-7 სექციის ზოგადი წესიდან ორი გამონაკლისი გათვალისწინებულია კოდიფიკაციის მე-8 სექციაში, რომელიც რენვოის უშვებს მიწის ნაკვეთთან და განქორწინების ნამდვილობასთან დაკავშირებით:

§ 8 მიწის ნაკვეთზე უფლებასთან და განქორწინებასთან დაკავშირებული საკითხების მარეგულირებელი სამართალი (1)  მიწის ნაკვეთზე უფლებასთან დაკავშირებული ყველა საკითხი წესრიგდება იმ ქვეყნის სამართლით, სადაც მიწის ნაკვეთი მდებარეობს, მათ შორის ამ ქვეყნის კოლიზიური სამართლის ნორმებიც. (2)  განქორწინების დოკუმენტის ნამდვილობასთან დაკავშირებული ყველა საკითხი წესრიგდება მხარეთა საცხოვრებელი ადგილის სამართლით, მათ შორის ამ ქვეყნის კოლიზიური სამართლის ნორმებიც.

IV.3.2.2.       Მეორე კოდიფიკაცია

ამერიკულმა მეორე კოდიფიკაციამ რენვოის მიმართ ზოგადი მიდგომა შეცვალა. კერძოდ, პირველისგან განსხვავებით მეორე კოდიფიკაცია რენვოის გამომრიცხველ ზოგად დანაწესს არ ითვალისწინებს. თუმცა, უსაფუძვლო გამდიდრების საქმეებში რენვოი, კვლავ, გამორიცხა. 

უსაფუძვლო გამდიდრების მომწესრიგებელი 221-ე სექცია რენვოის საკითხს პირდაპირ არ აწესრიგებს, თუმცა, ოფიციალური კომენტარი მიუთითებს, რომ „მითითება არის გამოსაყენებელი ქვეყნის „ადგილობრივ სამართალზე“ და არა „სამართალზე.“[66] სამართალი გულისხმობს სრულ კანონმდებლობას, მათ შორის კოლიზიურ ნორმებსაც, ხოლო ადგილობრივ სამართალში მოიაზრება, მხოლოდ, მატერიალური ნორმები. კერძოდ, მეორე კოდიფიკაცია ითვალისწინებს სპეციალურ მე-4 სექციას, რომელიც განმარტავს, თუ რა მნიშვნელობით არის ტერმინი „სამართალი“ გამოყენებული კოდიფიკაციაში:

§ 4 სამართლის განმარტება (1) როგორც იგი გამოყენებულია წინამდებარე კოდიფიკაციაში, ქვეყნის „ადგილობრივი სამართალი“ არის სტანდარტების, პრინციპების და წესების ერთობლიობა, კოლიზიური სამართლის ნორმების გამოკლებით, რომელსაც ამ ქვეყნის სასამართლოები იყენებენ დავების გადასაწყვეტად. (2) როგორც იგი გამოყენებულია წინამდებარე კოდიფიკაციაში, ქვეყნის „სამართალი“ არის ადგილობრივი სამართალი, მათ შორის კოლიზიური ნორმების ჩათვლით.

შესაბამისად, უსაფუძვლო გამდიდრების საქმეებში მეორე კოდიფიკაციაც რენვოის გამოყენებას გამორიცხავს. აქვე აღსანიშნავია, რომ მეორე კოდიფიკაციის თანახმად რენვოი, ასევე, გამოირიცხება დელიქტური და სახელშეკრულებო სამართლის სფეროებშიც. 

IV.3.3.           რენვოი გერმანულ სამართალში

IV.3.3.1.       ერთიანი მითითება

სკს მე-4 მუხლი რენვოის საკითხს გერმანული მოდელის მიხედვით აწესრიგებს. ქართული კანონის განმარტებით ბარათში მითითებულია, რომ „კანონპროექტი გერმანული სამართლისა და „ერთიანი მითითების“ თეორიის გათვალისწინებით, იზიარებს უკუ და შემდგომ მითითებას.“[67] ამისგან განსხვავებით, როგორც აღინიშნა, ევროპული[68] და ამერიკული[69] სამართალი რენვოის გამორიცხავს უსაფუძვლო გამდიდრების საქმეებში. რენვოისთან ერთად, ასევე, მოქმედებს მის მიმართ დადგენილი გამონაკლისებიც.

ქართულის მსგავსად, გერმანული კანონიც უსაფუძვლო გამდიდრების საქმეებისათვის კონკრეტულად არ აწესრიგებს რენვოის დოქტრინის გამოყენების საკითხს.[70] გერმანული კანონის განმარტებით ბარათში უსაფუძვლო გამდიდრების საქმეებში რენვოის გამოყენებასთან დაკავშირებით მითითებულია, რომ კანონმდებელმა უარი განაცხადა რენვოის პირდაპირ გამორიცხვაზე, ამიტომ, მოქმედებს ერთიანი მითითების პრინციპი.[71] 

შესაბამისად, სკს 41-ე მუხლის მითითება არის ზოგადი მითითება, მათ შორის, ქვეყნის საერთაშორისო კერძო სამართლებრივ ნორმებზეც.[72] თუმცა, გერმანული სამართლის მსგავსად, ასევე, მოქმედებს გამონაკლისებიც, რომლებიც თავად სკს მე-4 მუხლშია აღნიშნული.[73]

IV.3.3.2.       გამონაკლისები ერთიანი მითითებისგან

ერთიანი მითითების წესიდან დადგენილია ოთხი გამონაკლისი. პირველი, სკს 4(1) ადგენს, რომ რენვოი არ გამოიყენება, თუკი ეს მითითების აზრს ეწინააღმდეგება. მეორე, სკს 4(1) ასევე ადგენს, რომ რენვოი არ გამოიყენება, თუკი მითითება მხოლოდ მატერიალურ ნორმებს გულისხმობს. მესამე, სკს 4(2) უკუმითითებისას ადგენს ქართული მატერიალური სამართლის გამოყენებას.[74]  მეოთხე, სკს 4(3)-ის საფუძველზე მხარეთა მიერ სამართლის არჩევისას რენვოი გამოირიცხება.[75] სკს 4(3) მუხლის თანახმად „თუ მხარეებს შეუძლიათ აირჩიონ ერთ-ერთი ქვეყნის სამართალი, ასეთი არჩევანი გულისხმობს მხოლოდ ამ კონკრეტულ საქმესთან დაკავშირებული ნორმების გამოყენებას.“ იგივე მიდგომას იზიარებს EGBGB 4(2) მუხლის მეორე წინადადებაც.[76] გერმანულ სამართალში ეს დანაწესი, ასევე, ვრცელდება დაზარალებულის მიერ სამართლის არჩევაზეც EGBGB 40(1) მუხლის შესაბამისად.[77] 

IV.3.4.           რენვოი სკს 41-ე მუხლში

IV.3.4.1.       სკს 41(1) მუხლი: საფუძვლად არსებული ურთიერთობა

გერმანული კანონის განმარტებითი ბარათი რენვოისთან დაკავშირებით მიუთითებს, რომ „38(1) მუხლის დამაკავშირებელი ფაქტორის შემთხვევაში უკუმითითება ან შემდგომი გადამისამართება „მითითების აზრის“ საფუძველზე გამოირიცხება (EGBGB 4(1) პირველი წინადადება).“[78] ეს მოსაზრება გაზიარებულია ლიტერატურაშიც.[79]

როდესაც მხარეთა შორის არსებობს სამართლებრივი ურთიერთობა, განსაკუთრებით ხელშეკრულება, რომელსაც კავშირი აქვს უსაფუძვლო გამდიდრებასთან, რესტიტუციის მოთხოვნის მიმართ საფუძვლად არსებული ურთიერთობის/ხელშეკრულების მარეგულირებელი სამართლის გამოყენებას ბევრი ქვეყანა ემხრობა. გერმანულ სამართალშიც, ბათილი ხელშეკრულებების უკუქცევის საქმეებში, რომლებიც რომი I რეგულაციის 12(1)(e) და EGBGB ძველი რედაქციის 32(1)(5) მუხლებით რეგულირდება, მითითება გულისხმობს მატერიალურ ნორმებზე მითითებას.[80] ამასთან, გერმანულ სამართალში არსებობს მჭიდრო კავშირის სპეციალური EGBGB 41(2)(1) მუხლი, რომელიც მჭიდრო კავშირში მოიაზრებს, ასევე, მხარეთა შორის განსაკუთრებულ ფაქტობრივ ან სამართლებრივ ურთიერთობას. აქაც, მითითებაში იგულისხმება, მხოლოდ, მატერიალურ ნორმებზე მითითება, ვინაიდან ითვლება, რომ კოლიზიური ნორმების გამოყენება ეწინააღმდეგება მითითების აზრს.[81]

შესაბამისად, თუკი გასაზიარებელია გერმანული მიდგომა, სკს 41(1) მუხლში მითითება გულისხმობს მატერიალურ სამართალზე მითითებას იმ დასაბუთებით, რომ კოლიზიური ნორმების გამოყენება სკს 4(1) მუხლის მიხედვით ეწინააღმდეგება მითითების აზრს. 

IV.3.4.2.       სკს 41(2) მუხლი: ხელყოფის კონდიქცია

გერმანული კანონის განმარტებითი ბარათი EGBGB 38-ე მუხლიდან მხოლოდ პირველ ნაწილს გამოყოფს და მასზე მიუთითებს, რომ „მითითების აზრის“ შესაბამისად რენვოი გამოირიცხება. თუმცა, დარჩენილ ნაწილებთან დაკავშირებით რენვოის გამოყენებას მხარს უჭერს და განმარტავს, რომ „დანარჩენ საქმეებში, ის მიზეზები, რომელთა გამოც სახელშეკრულებო ვალდებულებების შემთხვევებში მითითება ხდება მხოლოდ მატერიალურ ნორმებზე (EGBGB 35(1)) იმავე ფორმით არ არსებობს; შესაბამისად, არ არსებობს ძირითადი წესისგან გადახვევის საპატიო მიზეზი.“ ეს მოსაზრება მხარდაჭერილია ლიტერატურაშიც.[82]

შესაბამისად, სკს 41(2) მუხლში მითითება გულისხმობს ერთიან მითითებას, მათ შორის, სხვა ქვეყნის კოლიზიური სამართლის ნორმებსაც, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა გამოსაყენებელი სამართალი ერთიან მითითებას ახდენს.

IV.3.4.3.       სკს 41(3) მუხლი: სხვა სახის კონდიქციები

როგორც აღინიშნა, გერმანული კანონის განმარტებითი ბარათი EGBGB 38(3) მუხლთან მიმართებით რენვოის არ გამორიცხავს. ეს მოსაზრება მხარდაჭერილია ლიტერატურაშიც.[83] შესაბამისად, სკს 41(3) მუხლში მითითება გულისხმობს ერთიან მითითებას, მათ შორის, სხვა ქვეყნის კოლიზიური სამართლის ნორმებსაც.

IV.4.    სკს 41(1) მუხლი

სკს 41(1) მუხლი გამოიყენება უსაფუძვლო გამდიდრების ისეთი მოთხოვნების მიმართ, რომელთა საფუძვლად არსებობს დაკავშირებული სამართლებრივი ურთიერთობა. ასეთ დროს მოქმედებს საფუძვლად არსებული დაკავშირებული ურთიერთობის მომწესრიგებელი სამართალი. ამ მიდგომის უკან დგას მოსაზრება, რომ უსაფუძვლო გამდიდრების სამართლის არჩევისას აქცენტი უნდა გაკეთდეს არა ტერიტორიაზე, არამედ იმ ურთიერთობაზე, რომელმაც წარმოშვა ეს მოთხოვნა.[84]

კოლიზიურ სამართალში საფუძვლად არსებული ურთიერთობის დამაკავშირებელი ფაქტორი ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანია.[85] თუკი უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნა გამომდინარეობს უკვე არსებული სამართლებრივი ურთიერთობიდან, მაშინ კონდიქციურ მოთხოვნასაც ამ ურთიერთობის მომწესრიგებელი სამართალი არეგულირებს.[86] როგორც აღინიშნა, გერმანული ანალოგისგან განსხვავებით, სკს 41(1) მუხლი არ შემოიფარგლება მხოლოდ შესრულების კონდიქციით. უსაფუძვლო გამდიდრებასა და სამართლებრივ ურთიერთობას შორის უნდა იყოს ახლო კავშირი; ამასთან, აუცილებელია სამართლებრივი ურთიერთობა არსებობდეს, უშუალოდ, უსაფუძვლო გამდიდრების მხარეებს შორის.[87] 

საფუძვლად არსებული სამართლებრივი ურთიერთობის მომწესრიგებელი სამართლის გამოყენების დასაბუთება არის ის, რომ, როგორც წესი, სწორედ ეს სამართალია უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნასთან ყველაზე მჭიდროდ დაკავშირებული. ამასთან, საფუძვლად არსებული ხელშეკრულების სამართლის გამოყენების ერთ-ერთი არგუმენტი არის ისიც, რომ ეს შეესაბამება მხარეთა მოლოდინებს.[88]

IV.4.1.           საფუძვლად არსებული სამართლებრივი ურთიერთობა

IV.4.1.1.       საფუძვლად არსებული ურთიერთობის მაგალითები

მხარეთა შორის ყველა ურთიერთობა არ წარმოადგენს „დაკავშირებულ სამართლებრივ ურთიერთობას“ უსაფუძვლო გამდიდრების კოლიზიური ნორმის მიზნებისათვის. რომი II რეგულაციის 10(1) მუხლის ტექსტი ასახელებს ამგვარი ურთიერთობების მაგალითად სახელშეკრულებო და დელიქტურ ურთიერთობებს.[89] თუმცა, სახელშეკრულებო და დელიქტური ურთიერთობები მხოლოდ საილუსტრაციო მაგალითებია და მუხლი მოიცავს სხვა სახის ურთიერთობებსაც, როგორებიცაა წინასახელშეკრულებო ურთიერთობები[90] და ოჯახური ურთიერთობები,[91] დავალების გარეშე სხვისი საქმეების შესრულება[92] ან თანამესაკუთრეობა.[93]

IV.4.1.2.       მჭიდრო კავშირი

საფუძვლად არსებული ურთიერთობა მჭიდრო კავშირში უნდა იყოს უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნასთან. ასევე, მჭიდრო კავშირი უნდა არსებობდეს საფუძვლად არსებულ ურთიერთობასა და უსაფუძვლო გამდიდრებას შორის; ამგვარს ადგილი არ აქვს, როდესაც რომელიმე მხარეს მოთხოვნა გადაეცა უსაფუძვლო გამდიდრების ფაქტის მოხდენის შემდგომ.[94] თუმცა, ამავდროულად, აუცილებელია მათ შორის გარკვეული დაცილებაც. კერძოდ, მხარეთა სამართლებრივი ურთიერთობა უნდა არსებობდეს უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნის წარმომშობი ქმედების განხორციელებამდე.[95] შედარებისათვის, რომი II რეგულაციის 4(3)(2) მუხლი პირდაპირ მოითხოვს წინარე ურთიერთობის არსებობას.[96] მართალია მჭიდრო კავშირზე პირდაპირ მითითებას ქართული კანონი არ ითვალისწინებს, თუმცა ეს შინაარსობრივად გამომდინარეობს სკს 41(1) მუხლისგან.[97] კოლიზიური ნორმების მიზანია გამოიყენოს „საუკეთესო“ და საკითხთან/მხარეებთან „ყველაზე მჭიდროდ დაკავშირებული“ სამართალი. კოლიზიური სამართლის მიზანი არ არის გამოიყენოს საკითხთან აბსოლუტურად დაუკავშირებელი სამართალი. უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნები, თუკი ის უკავშირდება საფუძვლად არსებულ სამართლებრივ ურთიერთობას, როგორც წესი, ყველაზე მჭიდრო კავშირში, სწორედ, ამ სამართალთან არის. ამიტომ ბევრი იურისდიქცია ამ წესს ითვალისწინებს და ამით თავიდან იცილებს Dépeçage-ს, არეგულირებს რა მთლიან ურთიერთობას ერთი სამართლით.[98] ეს დასაბუთება აღარ იარსებებს, თუკი ურთიერთობა არ არის დაკავშირებული უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნასთან. სკს 41(1) მუხლის ტექსტიდანაც ჩანს ეს მიზანი, ვინაიდან „ქმედება“, რომელმაც წარმოშვა უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნა, უნდა „უკავშირდებოდეს“ მხარეთა შორის სამართლებრივ ურთიერთობას. 

IV.4.1.3.       ფაქტობრივი კავშირი

არასაკმარისია უბრალოდ, ფაქტობრივი კავშირი, ვინაიდან არ არსებობს ასეთი ფაქტობრივი კავშირის „მარეგულირებელი სამართალი.“[99] ასეთი ურთიერთობა არ არსებობს, მაგალითად, როდესაც შესრულება შეცდომით ხდება არასწორი ადრესატის მიმართ, რა შემთხვევაშიც გამოიყენება შესრულებული ვალდებულების სამართალი.[100] თავისთავად ის ფაქტი, რომ ვალდებულება შესრულდა, არ წარმოადგენს „სამართლებრივ ურთიერთობას“ მესამე პირსა და მოვალეს შორის ურთიერთობის მიზნებისათვის.[101] იგივე ითქმის მესამე პირსა და კრედიტორს შორის ურთიერთობაზეც.[102]

IV.4.1.4.       საფუძვლად არსებული ურთიერთობის ნამდვილობა / ბათილობა

როგორც წესი, უმნიშვნელოა საფუძვლად არსებული ურთიერთობა ნამდვილია თუ ბათილი - საკმარისია მხარეების წარმოდგენა ამგვარი ურთიერთობის არსებობის შესახებ, წინააღმდეგ შემთხვევაში, ცხადია, უსაფუძვლო გამდიდრება მხოლოდ თანხის ზედმეტად გადახდის საქმეებში იქნებოდა შესაძლებელი.[103] ურთიერთობა აუცილებელია არსებობდეს, უშუალოდ, უსაფუძვლო გამდიდრების მხარეებს შორის.[104] 

IV.4.2.           ხელშეკრულების ბათილობის შედეგები

ქართველმა კანონმდებელმა გაიზიარა ევროპული სამართლის მიდგომა და ისეთი რესტიტუციური მოთხოვნები, რომლებიც გამომდინარეობს ბათილი ხელშეკრულებიდან, მოაწესრიგა არა უსაფუძვლო გამდიდრების, არამედ სახელშეკრულებო სამართლის კოლიზიური ნორმებით.[105]

IV.4.2.1.       ევროპული სამართალი

IV.4.2.1.1.   რომის კონვენცია

სკს

რომის კონვენცია

35(1). სახელშეკრულებო ურთიერთობებიდან გამომდინარე უფლება-მოვალეობების განსაზღვრა, კერძოდ, ხელშეკრულებათა განმარტება, შესრულება, შეწყვეტა, აგრეთვე ბათილობის შედეგები, ვალდებულებათა დარღვევა, წინასახელშეკრულებო და ხელშეკრულების შემდგომი ვალდებულებების დარღვევის ჩათვლით, წესრიგდება მხარეების მიერ არჩეული ქვეყნის სამართლით.

10(1). ამ კონვენციის მე-3-6 და მე-12 მუხლების შესაბამისად ხელშეკრულების მიმართ გამოსაყენებელი სამართალი არეგულირებს კონკრეტულად შემდეგ საკითხებს: (a) ინტერპრეტაცია; (b) შესრულება; (c) სასამართლოსათვის საკუთარი საპროცესო კანონმდებლობით მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგლებში, დარღვევის შედეგები, მათ შორის ზიანის ანგარიში იმდენად, რამდენადაც იგი რეგულირებულია მატერიალური სამართლის ნორმებით; (d) ვალდებულების შეწყვეტის სხვა და სხვა გზები და მოთხოვნების ხანდაზმულობა და პრესკრიფცია; (e) ხელშეკრულების ბათილობის შედეგები.

1980 წლის რომის კონვენცია „სახელშეკრულებო ვალდებულებების მიმართ გამოსაყენებელი სამართლის შესახებ“[106] უსაფუძვლო გამდიდრების საკითხებს დამოუკიდებლად არ აწესრიგებს, ვინაიდან კონვენცია შეეხება სახელშეკრულებო ვალდებულებებს. თუმცა, რომის კონვენციის 10(1)(e) მუხლის თანახმად „ამ კონვენციის 3-6 და მე-12 მუხლების საფუძველზე ხელშეკრულების მიმართ გამოსაყენებელი სამართალი არეგულირებს, კონკრეტულად, ხელშეკრულების ბათილობის შედეგებს.“ 

კონვენციის განმარტებით ანგარიშში მითითებულია, რომ „(e) ქვეპუნქტი, ასევე, ხელშეკრულების ბათილობის შედეგებს უქვემდებარებს გამოსაყენებელ სამართალს. სამუშაო ჯგუფის ძირითადი მიზანი ამ დანაწესის შემუშავებისას იყო თანხის უკან დაბრუნებაც, რაც მხარეთა ვალდებულებაა ხელშეკრულების ბათილობის შემდგომ, დაერეგულირებინა გამოსაყენებელი სამართლით. ზოგიერთმა დელეგაციამ გამოხატა პროტესტი ამ მიდგომის მიმართ იმ საფუძვლით, რომ მათი სამართლის სისტემების შესაბამისად ხელშეკრულების ბათილობის შედეგები არასახელშეკრულებო ბუნებისაა. დელეგაციათა უმრავლესობამ მაინც განაცხადა, რომ ისინი მხარს უჭერენ ბათილობის შედეგების სახელშეკრულებო სამართლის სფეროში მოთავსებას, თუმცა რათა მხედველობაში იყოს მიღებული გამოთქმული უკმაყოფილება, შემუშავდა დანაწესი, რომელიც წევრ ქვეყნებს უფლებას ანიჭებს რეზერვაცია გააკეთონ ამ დებულებასთან დაკავშირებით (მუხლი 22(1)(b)).“[107]

სკს განმარტებითი ბარათი მიუთითებს, რომ 1980 წლის რომის კონვენციის „ნორმები თითქმის უცვლელად არის გადატანილი პროექტის 27-31 და 35-38-ე მუხლებში.“[108] რომის კონვენციის მოქმედება ვრცელდება სახელშეკრულებო ვალდებულებებზე. ქართული კანონი არ არის რომის კონვენციის იდენტური, თუმცა სახელშეკრულებო ვალდებულებების მიმართ გამოსაყენებელი სამართლის მოქმედების ფარგლები ორივე შემთხვევაში მოიცავს ხელშეკრულების ბათილობის შემთხვევებს. მუხლების შედარებისას ცხადი ხდება მათ შორის შინაარსობრივი მსგავსება:

რომის კონვენციის 10(1)(e) მუხლის თანახმად „ამ კონვენციის 3-6 და მე-12 მუხლების შესაბამისად გამოსაყენებელი სამართალი არეგულირებს, კონკრეტულად: ხელშეკრულების ბათილობის შედეგებს.“ ანალოგიურად, სკს 35(1) მუხლის თანახმად „სახელშეკრულებო ურთიერთობებიდან გამომდინარე უფლება-მოვალეობების განსაზღვრა, კერძოდ ... ბათილობის შედეგები ... წესრიგდება მხარეების მიერ არჩეული ქვეყნის სამართლით.“ 

ეს განსხვავება შენარჩუნებულია თანამედროვე ევროპულ კოლიზიურ სამართალშიც, სადაც რომი I რეგულაციის მე-12(e) მუხლი არეგულირებს ხელშეკრულების ბათილობის შედეგებს, ხოლო რომი II რეგულაციის მე-10 მუხლი არეგულირებს ყველა სხვა სახის უსაფუძვლო გამდიდრების შემთხვევებს. აღნიშნულ დაყოფას დიდი პრაქტიკული მნიშვნელობა აქვს. მაგალითად, როდესაც მესამე პირი ასრულებს ვალდებულებას ისე, რომ საფუძვლად არსებული ხელშეკრულება ბათილია, მაშინ ვითომ-კრედიტორის მიმართ მესამე პირის მოთხოვნასთან მიმართებით გამოიყენება რომი I რეგულაციის 12(1)(e) მუხლი, როგორც სპეციალური ნორმა.[109]

IV.4.2.1.2.   რომი I და რომი II რეგულაციები

რომის კონვენციის ეს მიდგომა ევროპელმა კანონმდებელმა გაიზიარა რომი I და რომი II რეგულაციებშიც. კერძოდ, როგორც აღინიშნა რომი II რეგულაცია არის არასახელშეკრულებო ვალდებულებების მარეგულირებელი ინსტრუმენტი, რომელიც უსაფუძვლო გამდიდრებას მე-10 მუხლში აწესრიგებს. იგი არ ეხება ბათილი ხელშეკრულების შემთხვევებს, ვინაიდან ეს საკითხი სპეციალურად მოწესრიგებულია რომი I რეგულაციის 12(1)(e) მუხლში. რომის კონვენციის მსგავსად რომი I რეგულაციის 12(1)(e) მუხლი ხელშეკრულების ბათილობის შედეგებს უქვემდებარებს ხელშეკრულების მიმართ გამოსაყენებელ სამართალს. მუხლის თანახმად „ამ რეგულაციის შესაბამისად ხელშეკრულების მიმართ გამოსაყენებელი სამართალი, კონკრეტულად, არეგულირებს ხელშეკრულების ბათილობის შედეგებს.“[110]

ორივე მუხლი დამაკავშირებელი ფაქტორით ერთმანეთს ემთხვევა, რაც იმას ნიშნავს, რომ  თუნდაც, რომი II რეგულაციის მე-10 მუხლით მოხდეს ბათილი ხელშეკრულებების შედეგების რეგულირება, მაინც გამოსაყენებელი იქნება საფუძვლად არსებული ურთიერთობის, ანუ ხელშეკრულების მარეგულირებელი სამართალი.[111] თუმცა, განსხვავება შინაარსობრივია. მაგალითად, თანხის ზედმეტად გადახდის საქმეებში, სადაც სახეზეა ნამდვილი ხელშეკრულება, კვლავ, გამოიყენება რომი II რეგულაციის მე-10 მუხლი.[112] ასევე, რომი II რეგულაცია გამოიყენება ცალმხრივი ბათილი გარიგებების უკუქცევისას, ვინაიდან ის არ წარმოადგენს ხელშეკრულებებს რომი I რეგულაციის 1(1) მუხლის მიზნებისათვის.[113]

IV.4.2.2.       EGBGB 38-ე მუხლი

მსგავსი მოწესრიგება იყო გერმანულ სამართალშიც 2009 წლამდე, როდესაც მოქმედებდა EGBGB 32-ე მუხლი, რომელიც განსაზღვრავდა ხელშეკრულებების მიმართ გამოსაყენებელი სამართლის მოქმედების ფარგლებს. EGBGB 32(1)(5) მუხლის თანახმად ამაში მოიაზრებოდა, ასევე, ხელშეკრულების ბათილობის შედეგებიც. თუმცა, დღეს ეს მუხლი გერმანიაში გაუქმებულია და გამოიყენება, მხოლოდ, ძველი საქმეებისათვის.[114] ამასთან, საინტერესოა, რომ გერმანული სამართალიც ამ ნაწილში რომის კონვენციის გავლენას განიცდიდა, ვინაიდან EGBGB 36-ე მუხლი ადგენდა, რომ „ამ თავის შესაბამისად სახელშეკრულებო ვალდებულებების მიმართ გათვალისწინებული წესების გამოყენებისა და განმარტებისას მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ის, რომ მათ საფუძვლად არსებული 1980 წლის 19 ივნისის კონვენციის წესები წევრ სახელმწიფოებში უნიფიცირებულად უნდა იქნეს გამოყენებული და განმარტებული.“

IV.4.2.3.       სკს 41 და სკს 35-36 მუხლები

ხელშეკრულების ბათილობის შედეგები სკს 35(1) მუხლის საფუძველზე წესრიგდება ხელშეკრულების მარეგულირებელი სამართლით. მას შემდეგ, რაც საქართველო გახდება ევროპის კავშირის წევრი ქვეყანა, რომი I რეგულაციის 12(1)(e) მუხლი თავისი მოქმედების ფარგლებში ჩაანაცვლებს სკს 35-36-ე მუხლებს. იგივე ითქმის რომი II რეგულაციაზეც, რომლის მე-10 მუხლიც ჩაანაცვლებს სკს 41-ე მუხლს.[115] ევროპული სამართლის მოქმედების ფარგლები განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი გახდება ქართულ სასამართლო პრაქტიკაში, ვინაიდან, ხშირ შემთხვევაში, თავად ევროპული სამართალი შეიცავს მისი გამოყენების შემზღუდავ ნორმებს. მაგალითად, რომი I რეგულაციის 1(2) მუხლი მოქმედების ფარგლებიდან გამორიცხავს რიგ საკითხებს, რაც, კვლავ, აქტუალურს გახდის სკს-ს გამოყენებას.[116]

IV.4.3.           კავშირი ერთზე მეტ სამართლებრივ ურთიერთობასთან

ლიტერატურაში გამოკვეთილია პრობლემატური შემთხვევა, როდესაც უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნას ერთზე მეტ სამართლებრივ ურთიერთობასთან აქვს კავშირი. მაგალითად, A-მ არსებული ვალდებულების საფუძველზე B-ს გადაუხადა თანხა ზედმეტობით. თუმცა, ვალდებულება ეფუძნებოდა როგორც სახელშეკრულებო, ისე დელიქტურ და უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნებს. ასეთ დროს, სასამართლომ უნდა გამოიკვლიოს კოლიზიური ნორმის მოქმედება ვრცელდება თუ არა ამგვარ შემთხვევებზე. 

მაგალითად, რომი II რეგულაციის 10(1) მუხლი ასახელებს ურთიერთობას მხოლობით რიცხვში, რასაც ზოგიერთი კომენტატორი განმარტავს იმგვარად, რომ რამდენიმე ურთიერთობასთან დაკავშირებული უსაფუძვლო გამდიდრებისას 10(1) მუხლი საერთოდ არ გამოიყენება.[117] თუმცა, პრობლემის გადაჭრის ერთ-ერთი საშუალება არის ერთი დომინანტი ურთიერთობის გამოკვეთა და რესტიტუციის მოთხოვნაზე მისი მარეგულირებელი სამართლის გამოყენება.[118] 

სკს 41(1) მუხლი, ერთის მხრივ, ახსენებს „პრეტენზიების წარმომშობ ქმედებას“, ხოლო, მეორეს მხრივ, საუბრობს მასთან „დაკავშირებულ სამართლებრივ ურთიერთობებზე.“ შესაბამისად, ალბათ ყველაზე პრაქტიკული და მარტივი გადაწყვეტაა სასამართლომ დაადგინოს ერთი ყველაზე დომინანტი ურთიერთობა და მისი მომწესრიგებელი სამართლით დაარეგულიროს უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნაც.[119]

IV.4.4.           პირთა სიმრავლე ურთიერთობაში

IV.4.4.1.       სპეციალური მოწესრიგება

როდესაც უსაფუძვლო გამდიდრების ურთიერთობაში ორზე მეტი პირია ჩართული, წამოიჭრება საკითხი იმის შესახებ, თუ რომელი სამართლით რეგულირდება მხარეთა მოთხოვნები ერთმანეთის მიმართ.[120] სკს სპეციალურად არ აწესრიგებს ასეთ შემთხვევებს, თუმცა, ამგვარ სპეციალურ ნორმებს არც გერმანული,[121] ევროპული[122] და ამერიკული სამართალი ითვალისწინებს. ქართველმა კანონმდებელმა, ევროპული და ამერიკული იურისდიქციების მსგავსად, სკს 41-ე მუხლის არსებული ფორმულირება საკმარისად მიიჩნია უსაფუძვლო გამდიდრების კომპლექსური საკითხების გადასაჭრელად.[123] ამასთან, საკანონმდებლო ტექნიკის თვალსაზრისითაც კონკრეტული სპეციფიკური შემთხვევები გადატვირთავდა მუხლს.[124] შესაბამისად, სასამართლომ სკს 41-ე მუხლის ფარგლებში, კოლიზიური პრინციპების გათვალისწინებით უნდა განსაზღვროს გამოსაყენებელი სამართალი.[125]

IV.4.4.2.       Dépeçage

პროცესის ეკონომიკურობისა და სამართლებრივი სტაბილურობის პრინციპებიდან გამომდინარე უპირატესობა უნდა მიენიჭოს მთლიანი ურთიერთობის მიმართ ერთი სამართლის გამოყენებას, ნაცვლად იმისა, რომ ურთიერთობა გაიხლიჩოს რამდენიმე სხვა და სხვა სამართლით რეგულირებულ ნაწილებად.[126] მაგალითად, რომი II რეგულაციის 10(1) მუხლი უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნებს უქვემდებარებს საფუძვლად არსებული ურთიერთობის მარეგულირებელ სამართალს, რითიც მიზნად ისახავს მთლიანი ურთიერთობის ერთი სამართლით მოწესრიგებას და Dépeçage-ს გამორიცხვას.[127] თუმცა, რა თქმა უნდა, თეორიულად, დასაშვებია Dépeçage-ც, როდესაც მოთხოვნები სხვადასხვა სამართლით რეგულირდება.[128]

IV.4.4.3.       საფუძვლად არსებული ურთიერთობა

ზოგადი პრინციპის თანახმად, თუკი გამდიდრება უკავშირდება მხარეთა შორის არსებულ სამართლებრივ ურთიერთობას, მაშინ გამოიყენება დაკავშირებული სამართლებრივი ურთიერთობის მარეგულირებელი სამართალი,[129] სხვა შემთხვევაში გამოიყენება არა-შესრულების კონდიქციის მარეგულირებელი სამართალი.[130] აღსანიშნავია ისიც, რომ თუკი ამ შედეგის მიღწევა ვერ ხერხდება უსაფუძვლო გამდიდრების სპეციალური კოლიზიური ნორმით (როგორებიცაა EGBGB 38(1) და რომი II რეგულაციის 10(1) მუხლები), მაშინ როგორც გერმანული, ისე ევროპული სამართალი მხარს უჭერს იგივე შედეგის მიღწევას დამცავი ნორმების საფუძველზე (როგორებიცაა EGBGB 41-ე და რომი II რეგულაციის 10(4) მუხლები).[131] ქართულ სამართალში არ არსებობს ზოგადი ხასიათის საგამონაკლისო ნორმა, რომელიც ითვალისწინებს ურთიერთობის მოწესრიგებას „ყველაზე უფრო მჭიდროდ“ დაკავშირებული სამართლით.[132]

IV.4.4.4.       კონკრეტული შემთხვევები

IV.4.4.4.1.   თავდებობა

თავდებობისას შესრულება ეფუძნება კრედიტორის მიმართ არსებულ სახელშეკრულებო ვალდებულებას.[133] შესაბამისად, რესტიტუციური მოთხოვნები თავდებსა და კრედიტორს შორის ამავე ხელშეკრულების მომწესრიგებელი სამართლით რეგულირდება.[134] ამავე ლოგიკით, რესტიტუციური მოთხოვნები თავდებსა და მოვალეს შორის რეგულირდება მათ შორის არსებული ურთიერთობის მომწესრიგებელი სამართლით.[135]

IV.4.4.4.2.   მესამე პირის სასარგებლოდ დადებული ხელშეკრულება

მესამე პირების სასარგებლოდ დადებულ ხელშეკრულებებში, მოვალის რესტიტუციური მოთხოვნები კრედიტორის და ბენეფიციარი მესამე პირის მიმართ რეგულირდება მესამე პირის სასარგებლოდ დადებული დეფექტური ხელშეკრულების მარეგულირებელი სამართლით.[136] ამავე ხელშეკრულების სამართალს ექვემდებარება ზედმეტად შესრულების შემთხვევებიც.[137] ასევე, აქ მოიაზრება საკითხი თუ ვის უნდა წარუდგინოს პირმა მოთხოვნა: კრედიტორს თუ მესამე პირს, რომლის სასარგებლოდაც დაიდო ხელშეკრულება.[138] მეორეს მხრივ, მოთხოვნები კრედიტორსა და ბენეფიციარ მესამე პირს შორის რეგულირდება მათ შორის არსებული შეთანხმების მარეგულირებელი სამართლით.[139]

IV.4.4.4.3.   დავალება

დავალების საქმეებშიც გამოიყენება ის სამართალი, რომელიც არეგულირებს საფუძვლად არსებულ დეფექტურ სამართალურთიერთობას.[140] დავალების მიმღების რესტიტუციური მოთხოვნები დავალების გამცემის მიმართ რეგულირდება მათ შორის არსებული ურთიერთობის მარეგულირებელი სამართლით.[141] დავალების მიმცემი პირის კონდიქციური მოთხოვნებიც მესამე პირის მიმართ ეფუძნება ამავე სამართალს.[142] როცა არ არსებობს ცალკე სამართლებრივი ურთიერთობა დავალების მიმღებსა და მესამე პირს შორის, საკამათოა თუ რომელი სამართალი უნდა იქნეს გამოყენებული დავალების მიმღები პირის მოთხოვნების მიმართ მესამე პირისადმი.[143] ერთ-ერთი მოსაზრების თანახმად გამოყენებული უნდა იქნეს მესამე პირსა და დავალების მიმცემს შორის არსებული ურთიერთობის მარეგულირებელი სამართალი, რათა არ შეილახოს მესამე პირის უფლებები იმ სამართლის გამოყენებით, რომელიც არეგულირებს მესამე პირისათვის უცნობ ურთიერთობას დავალების მიმცემსა და დავალების მიმღებს შორის.[144] თუმცა, მეორეს მხრივ, მესამე პირმა იცის, რომ მისდამი შესრულება ეფუძნება დავალების მიმცემსა და მიმღებს შორის არსებულ შეთანხმებას, შესაბამისად ამ სამართლის გამოყენებით იგი არახელსაყრელ მდგომარეობაში არ ვარდება.[145] დაკავშირება დავალების მიმცემსა და მიმღებს შორის მოქმედ სამართალთან წინასწარ ვარაუდობს, რომ მესამე პირისათვის გადახდა არის დავალების მიმღები პირის მხრიდან შესრულება, რაც სახეზე არ გვაქვს, როდესაც საუბარია არასწორად შესრულებულ დავალებაზე.[146] ასეთ დროს, სახეზეა, შეუსრულებლობის კონდიქცია და EGBGB 38(3) მუხლის შესაბამისად მხედველობაში მიიღება გამდიდრებაც, ანუ გამოიყენება იმ ადგილის სამართალი, სადაც მესამე პირმა მიიღო შესრულება.[147] 

თუკი საბანკო ტრანზაქციისას მოხდა შეცდომა და მიმღებმა მიიღო ბანკის მიერ განსაზღვრულზე მეტი თანხა, მაშინ ბანკის მოთხოვნა თანხის მიმღების მიმართ სკს 41(3) მუხლის შესაბამისად დარეგულირდება მიმღები ქვეყნის სამართლით; არ გამოიყენება ბანკსა და კლიენტს შორის არსებული ან კლიენტსა და თანხის მიმღებს შორის არსებული ურთიერთობის მომწესრიგებელი სამართალი.[148]

IV.4.4.4.4.   ცესია

ცესიის შემთხვევებში რესტიტუციური მოთხოვნები მოვალესა და მოთხოვნის გადამცემს / მიმღებს შორის რეგულირდება გადაცემული მოთხოვნის მარეგულირებელი სამართლით (მაგალითად, თუკი მოთხოვნის გადამცემსა და მოვალეს შორის არსებობს ნასყიდობის ხელშეკრულება, რომლისგან გამომდინარე მოთხოვნაც გადაეცა მიმღებს).[149] თუმცა, რესტიტუციური მოთხოვნები მოთხოვნის გადამცემსა და მიმღებს შორის რეგულირდება მათ შორის არსებული სამართლებრივი ურთიერთობის მომწესრიგებელი სამართლით და არა გადაცემული მოთხოვნის მარეგულირებელი სამართლით.[150]

IV.4.4.4.5.   სხვისი ვალის გადახდა

როდესაც პირი შეასრულებს სხვის არარსებულ ვალდებულებას, მისი რესტიტუციური მოთხოვნები ვითომ-კრედიტორის მიმართ ექვემდებარება მათ შორის არსებული ურთიერთობის მომწესრიგებელ სამართალს.[151] ეს ეხება, ასევე, შემთხვევებს, როდესაც პირი ვალდებულებას ასრულებს ისე, რომ ეს თავისად მიაჩნია.[152] მხოლოდ მაშინ, როცა ასეთი სპეციალური სამართლებრივი ურთიერთობა არ არსებობს, უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნები ექვემდებარება შესრულებული (არსებული ან არარსებული) ვალდებულების მომწესრიგებელ სამართალს.[153] ქართულ სამართალში, სკს 41(3) მუხლის შესაბამისად გამოყენებული უნდა იქნეს გამდიდრების ადგილის სამართალი.[154] 

რაც შეეხება გამოსაყენებელი სამართლის მოქმედების ფარგლებს, შესრულებული ვალდებულების მარეგულირებელი სამართალი განსაზღვრავს ყველა სამართლებრივ შედეგს, რაც თან სდევს სხვისი ვალის გასტუმრებას.[155] მათ შორის, ეს ეხება მესამე პირის მოთხოვნებს მოვალის მიმართ,[156] მოვალის შესაგებელს,[157] ისევე, როგორც მესამე პირის მოთხოვნებს კრედიტორის მიმართ იმ შემთხვევებში, როდესაც ხდება არარსებული ვალდებულების შესრულება, რის გამოც მიმღებმა ვითომ-კრედიტორმა უკან უნდა დააბრუნოს მიღებული შესრულება.[158] საკითხი იმის შესახებ შესრულდა თუ არა ვალდებულება, რეგულირდება თავად ამ ვალდებულების მარეგულირებელი სამართლით.[159]

IV.5.    სკს 41(2) მუხლი

სკს 41(2) მუხლის თანახმად „უცხო ქვეყნის სამართლით დაცული სიკეთის ხელყოფის გზით უსაფუძვლო გამდიდრებასთან დაკავშირებული პრეტენზიები ექვემდებარება იმ ქვეყნის სამართალს, სადაც ეს ხელყოფა მოხდა.“ ქართველმა კანონმდებელმა, გერმანელის მსგავსად, ცალკე გამოყო ხელყოფის კონდიქციის შემთხვევები.[160] მუხლის თანახმად ხელყოფის კონდიქციისას გადამწყვეტია არა დარღვეული სიკეთის მიმართ გამოსაყენებელი სამართალი, არამედ იმ ქვეყნის სამართალი, სადაც ხელყოფა მოხდა.[161] პრაქტიკაში უმრავლეს შემთხვევაში ქონების ხელყოფის და თავად ამ ქონების განლაგების ადგილები ერთმანეთს ემთხვევა.[162]

ზოგიერთი ავტორი ხელყოფის კონდიქციის შემთხვევების დელიქტური (ნაცვლად უსაფუძვლო გამდიდრებისა) სამართლით მოწესრიგებას ემხრობა.[163] ძირითადი დასაბუთება ისაა, რომ მოთხოვნის საფუძველს ქმნის ხელყოფა და თავად ის ფაქტი, რომ მოთხოვნა გამდიდრების უკუქცევას შეეხება (ნაცვლად ზიანის ანაზღაურებისა) მეორეხარისხოვანია.[164] თუმცა, ინგლისურ პრაქტიკაშიც კი ხელყოფის გარკვეული შემთხვევები უსაფუძვლო გამდიდრების წესებით რეგულირდება.[165]

IV.6.    სკს 41(3) მუხლი

სკს 41(3) მუხლის თანახმად „სხვა შემთხვევებში უსაფუძვლო გამდიდრებასთან დაკავშირებული პრეტენზიები ექვემდებარება იმ ქვეყნის სამართალს, სადაც გამდიდრების შედეგები დადგა.“ როგორც აღინიშნა, სიტყვები „სადაც გამდიდრების შედეგები დადგა“, არსებითად იგივეა, რაც სიტყვები „სადაც გამდიდრება მოხდა.“ ამიტომ, ეს მუხლი EGBGB 38(3) მუხლის მსგავსია. გერმანული და ქართული ნორმები ემთხვევა დამაკავშირებელი ფაქტორითაც: გამოიყენება იმ ქვეყნის სამართალი, სადაც გამდიდრება მოხდა. აღსანიშნავია, რომ გერმანული სასამართლო პრაქტიკის მიხედვითაც ასეთ შემთხვევებში გადამწყვეტია გამდიდრების ადგილის სამართალი.[166] 

IV.6.1.           დამცავი ნორმა

სკს 41(3) მუხლი წარმოადგენს, ერთგვარ, დამცავ ნორმას, რომელიც მოიცავს უსაფუძვლო გამდიდრების ყველა სხვა შემთხვევას, რაც ვერ თავსდება პირველ და მეორე ნაწილებში.[167] მაგალითად, შეცდომით თანხის გადახდა კრედიტორის ნაცვლად მესამე პირისათვის, ასევე, მესამე პირის ქონების ისეთი გამოყენება, რომელიც ვერ თავსდება სკს 41(2) მუხლში.[168] 

IV.6.2.           ქმედების vs. გამდიდრების სამართალი

შედარებისათვის ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ გამდიდრების ადგილის სამართლის გამოყენება ერთადერთი ვარიანტი არ არის და შესაძლებელია გამოყენებულ იქნეს უსაფუძვლო გამდიდრების წარმომშობი ქმედების განხორციელების ადგილის სამართალიც.[169] სხვა დამაკავშირებელი ფაქტორებიდან აღსანიშნავია მხარეთა საერთო საცხოვრებელი ადგილი, ან ადგილი, სადაც რესტიტუცია უნდა განხორციელდეს, ასევე, Lex Fori.[170]

IV.6.2.1.       ტერიტორიული მიდგომა

ტერიტორიული მიდგომა კოლიზიურ სამართალში ყოველთვის პოპულარული იყო, განსაკუთრებით დელიქტურ სამართალში. ეს მიდგომა ეფუძნება მოპოვებული უფლების (Vested Rights) თეორიას.[171] ამ თეორიის საყოველთაო უკუგდებამ ტერიტორიული მიდგომის რელევანტურობაც შეამცირა, თუმცა უსაფუძვლო გამდიდრების საქმეებში ორი ადგილი მაინც რელევანტური რჩება: ადგილი, სადაც განხორციელდა ქმედება, რომელმაც წარმოშვა უსაფუძვლო გამდიდრება და ადგილი, სადაც გამდიდრება მოხდა.[172]

IV.6.2.2.       რომი II რეგულაციის გამოცდილება

ეს საკითხი საკამათო იყო რომი II რეგულაციის შემუშავებისას. ძირითადი არგუმენტი გამდიდრების ადგილის საწინააღმდეგოდ იყო ის, რომ იგი შეიძლება სრულიად შემთხვევით აირჩეს და არ ჰქონდეს კავშირი უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნასთან.[173] თავდაპირველად, ევროპარლამენტი მხარს უჭერდა ქმედების ადგილის სამართლის გამოყენებას.[174] გამდიდრების ადგილის სამართლის არჩევას სხვა იურისდიქციებიც უჭერენ მხარს.[175] მეტიც, ამერიკული მეორე კოდიფიკაცია ორივე მათგანს ჩამოთვლის, როგორც შესაძლო გასათვალისწინებელ ფაქტორს, თუმცა უფრო დიდ მნიშვნელობას გამდიდრების ადგილს ანიჭებს.[176] თუმცა, საბოლოო ჯამში, ევროკომისიის პოზიცია იქნა მხარდაჭერილი.[177] დღეის მდგომარეობით რომი II რეგულაციის 10(3) მუხლიც უსაფუძვლო გამდიდრების სხვა შემთხვევების მიმართ, რომლებიც ვერ თავსდება 10(1)-(2) მუხლების მოქმედების ფარგლებში, ითვალისწინებს გამდიდრების ადგილის სამართლის გამოყენებას. 

IV.6.2.3.       შესრულების კონდიქცია და გამდიდრების სამართალი

შესრულების კონდიქციის შემთხვევებში გამდიდრების ადგილი, როგორც წესი, ემთხვევა გამდიდრებული პირის საცხოვრებელ ადგილს (ან კომპანიის ოფისის ადგილმდებარეობას), ხოლო ქონების უნებართვო გამოყენების საქმეებში ემთხვევა ქონების ადგილმდებარეობას (Lex Rei Sitae).[178] მოპასუხის საცხოვრებელი ადგილის სამართლის გამოყენება გამართლებულია იმ შემთხვევებში, როდესაც იგი გამდიდრებას მისი ბრალის გარეშე, ხანდახან თავსმოხვეულადაც იღებს.[179] დასაბუთება არის ის, რომ თავსმოხვეული გამდიდრებისას მიმღები არ უნდა მოექცეს მისთვის უცნობი სამართლის მოქმედების ფარგლებში.

IV.6.2.4.       გამდიდრების ადგილის კრიტიკა

რამდენიმე დოგმატური არგუმენტის წამოყენება შეიძლება გამდიდრების ადგილის საწინააღმდეგოდ. უპირველესი კრიტიკა არის ის, რომ მასზე უპირატესად სასურველია გამოყენებულ იქნეს მხარეთა შორის არსებული სამართლებრივი ურთიერთობის მომწესრიგებელი სამართალი. ამ თვალსაზრისით, ქართველმა კანონმდებელმა სწორად მიანიჭა უპირატესობა ურთიერთობას - გამდიდრების ადგილის სამართალი გამოიყენება მაშინ, როცა მხარეთა შორის სამართლებრივი ურთიერთობა არ არსებობს.[180] გარდა ამისა, კრიტიკა უკავშირდება იმასაც, რომ შესაძლებელია გამდიდრების ადგილი იყოს შემთხვევითი, ან რთულად იდენტიფიცირებადი,[181] ან იქცეს მოპასუხის ხელში მანიპულაციის იარაღად.[182] განსაკუთრებით პრობლემატური იქნება საქმეები, სადაც მითვისებული თანხები იცვლის საბოლოო დანიშნულებას, რის გამოც გაურკვეველია, საბოლოო ჯამში სად მოხდა გამდიდრება.[183] ასეთ დროს, გამოსავალი შეიძლება იყოს პირველი გამდიდრების ადგილის არჩევა. ისეთ შემთხვევებში, როდესაც გამდიდრება ხდება არა შესრულების მიღებით, არამედ ხარჯების დაზოგვით, მაშინ გამდიდრების ადგილად შეიძლება ჩაითვალოს ის ადგილი, სადაც ეს ხარჯები უნდა გაწეულიყო.[184] კიდევ ერთი კრიტიკა გამდიდრების ადგილის სამართლის გამოყენების არის ის, რომ შესაძლოა ეს ადგილი იყოს სრულიად შემთხვევითი, განსაკუთრებით მაშინ, როცა საუბარია თანხის საბანკო გადარიცხვაზე.[185]

IV.6.2.5.       არგუმენტები მოქმედების ადგილის საწინააღმდეგოდ

საკუთარი კრიტიკა აქვს, ასევე, მოქმედების ადგილის სამართლის გამოყენებასაც. პირველი, უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნა წარმოიშობა შედეგის, ანუ გამდიდრების გამო და არა, თავისთავად, ქმედების გამო.[186] მეორე, ვინაიდან აქცენტი კეთდება შედეგზე და არა ქმედებაზე, მოსალოდნელია, რომ ქმედებას არ ექნება მჭიდრო კავშირი უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნასთან.[187] მესამე, უმოქმედობის შემთხვევები ასეთი კოლიზიური ნორმის პირობებში პრობლემატური იქნებოდა.[188]

სქოლიო

[26] Rabel, იხ. ზემოთ, სქოლიო 20, გვ. 376; Chong, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 873.

[27] Chong, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 864.

[28] Pitel, იხ. ზემოთ, სქოლიო 15, გვ. 236.

[29] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 2; BeckOK BGB/Spickhoff, 65. Ed. 1.2.2023, EGBGB Art. 38 Rn. 8; Pitel, იხ. ზემოთ, სქოლიო 15, გვ. 238.

[30] Plender & Wilderspin, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 688, ¶24-020; Gralf-Peter Calliess, Rome Regulations (2011) 498, ¶1. 

[31] Ulrich Magnus (ed.), Peter Mankowski (ed.), European Commentaries on Private International Law: Rome II Regulation (2019) 365-366; რომი II რეგულაციის შემუშავებისას არსებული დებატების მიმოხილვა იხ.: იქვე, გვ. 364-365; Spickhoff, იხ. ზემოთ, სქოლიო 29, Rn. 8; Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 2.

[32] Chong, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 872; Pitel, იხ. ზემოთ, სქოლიო 15, გვ. 238.

[33] Calliess, იხ. ზემოთ, სქოლიო 30, გვ. 499, ¶4.

[34] Calliess, იხ. ზემოთ, სქოლიო 33, გვ. 500, ¶5; Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 366. მაგალითად, ინგლისურ სამართალში მოსარჩელემ უნდა დაადასტუროს სამი გარემოება: (ა) მოპასუხე გამდიდრდა, (ბ) გამდიდრება მოხდა მოსარჩელის ხარჯზე, და (გ) გამდიდრება იყო უსაფუძვლო (unjust). Chong, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 870. აქვე, ავტორი მიუთითებს, რომ კანადაში მესამე ელემენტი არის გამდიდრებისათვის იურიდიული საფუძვლის არარსებობა. Pettkus v Becker [1980] 2 SCR 834, (1980) 117 DLR (3d) 257 (SCC); Plender & Wilderspin, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 687, ¶24-023.

[35] Calliess, იხ. ზემოთ, სქოლიო 30, გვ. 499, ¶2.

[36] Huber, იხ. ზემოთ, სქოლიო 13, გვ. 290.

[37] იქვე; Spickhoff, იხ. ზემოთ, სქოლიო 29, Rn. 6; Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 15; Andrew Dickinson, The Rome II Regulation (2008) 496-497, ¶10-16.

[38] Huber, იხ. ზემოთ, სქოლიო 13, გვ. 291.

[39] Huber, იხ. ზემოთ, სქოლიო 13, გვ. 289; Dickinson, იხ. ზემოთ, სქოლიო 37, გვ. 496-497, ¶4.11-4.19; Chong, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 890.

[40] Huber, იხ. ზემოთ, სქოლიო 13, გვ. 289; Plender & Wilderspin, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 691, ¶24-033.

[41] Huber, იხ. ზემოთ, სქოლიო 13, გვ. 289.

[42] Huber, იხ. ზემოთ, სქოლიო 13, გვ. 289; Dickinson, იხ. ზემოთ, სქოლიო 37, გვ. 496-497, ¶4.13.

[43] Huber, იხ. ზემოთ, სქოლიო 13, გვ. 289.

[44] Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 367.

[45] Huber, იხ. ზემოთ, სქოლიო 13, გვ. 289.

[46] იქვე, გვ. 290.

[47] Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 388.

[48] იქვე.

[49] იქვე.

[50] იქვე, გვ. 539, ¶4. 

[51] Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 388.

[52] იქვე, გვ. 543, ¶12.

[53] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 2.

[54] იქვე, Rom II-VO Art. 10 Rn. 32. გერმანული სამართალი (BGB) იცნობს მოთხოვნის გამომრიცხველ 4 ასეთ პირობას: 241a, 814-ე, 815-ე და 817-ე მუხლები.

[55] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 32; Spickhoff, იხ. ზემოთ, სქოლიო 29, Rn. 8; BeckOK BGB/Spickhoff, 65. Ed. 1.5.2022, VO (EG) 864/2007 Art. 10 Rn. 3.

[56] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 32; Spickhoff, იხ. ზემოთ, სქოლიო 29, Rn. 8; BeckOK BGB/Spickhoff, იხ. ზემოთ, სქოლიო 55, Rn. 3.

[57] HK-BGB/Heinrich Dörner, 11. Aufl. 2021, EGBGB Art. 38.

[58] იქვე, Art. 38; Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 389; Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 32.

[59] Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 389.

[60] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 32; Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 389.

[61] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 32; იქვე, Rom II-VO Art. 10 Rn. 32.

[62] იქვე, Rn. 33.

[63] Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 389; BeckOK BGB/Spickhoff, იხ. ზემოთ, სქოლიო 55, Rn. 3.

[64] Huber, იხ. ზემოთ, სქოლიო 13, გვ. 288, 290.

[65] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 34.

[66] Restatement (Second) Conflict of Laws § 221, cmt. e (1971).

[67] სკს განმარტებითი ბარათი, იხ. ზემოთ, სქოლიო 1, გვ. 432.

[68] Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 643-652.

[69] Restatement (First) Conflict of Laws § 452-453 (1934); Restatement (Second) Conflict of Laws, იხ. ზემოთ, სქოლიო 66, § 221, cmt. e.

[70] Spickhoff, იხ. ზემოთ, სქოლიო 29, Rn. 20.

[71] BT-Drs. 14-343, 8.

[72] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 34; Spickhoff, იხ. ზემოთ, სქოლიო 29, Rn. 20.

[73] Spickhoff, იხ. ზემოთ, სქოლიო 29, Rn. 20.

[74] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 34.

[75] იქვე, Rn. 36.

[76] იქვე.

[77] იქვე; BT-Drs., იხ. ზემოთ, სქოლიო 71, გვ. 8.

[78] BT-Drs., იხ. ზემოთ, სქოლიო 71, გვ. 8; Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 35.

[79] იქვე, Rn. 35.

[80] Spickhoff, იხ. ზემოთ, სქოლიო 29, Rn. 20.

[81] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 35; Spickhoff, იხ. ზემოთ, სქოლიო 29, EGBGB Art. 41 Rn. 12; BT-Drs., იხ. ზემოთ, სქოლიო 71, გვ. 8.

[82] Spickhoff, იხ. ზემოთ, სქოლიო 29, Rn. 20.

[83] Spickhoff, იხ. ზემოთ, სქოლიო 29, Rn. 20; Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 34-37.

[84] Rabel, იხ. ზემოთ, სქოლიო 20, გვ. 380.

[85] Pitel, იხ. ზემოთ, სქოლიო 15, გვ. 239.

[86] Chong, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 876.

[87] იქვე, გვ. 877.

[88] Pitel, იხ. ზემოთ, სქოლიო 15, გვ. 243.

[89] Huber, იხ. ზემოთ, სქოლიო 13, გვ. 293-294.

[90] Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 371.

[91] Plender & Wilderspin, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 705, ¶24-088.

[92] Calliess, იხ. ზემოთ, სქოლიო 30, გვ. 506-507.

[93] თუმცა, როდესაც საუბარია საფუძვლად არსებულ სამართლებრივ ურთიერთობაზე, ერთმანეთისგან უნდა განვასხვავოთ ურთიერთობის მომწესრიგებელი სამართალი და საფუძვლად არსებული ტრანზაქციის სხვადასხვა ელემენტების მომწესრიგებელი სამართალი. მაგალითად, უმნიშვნელოა კანონი, რომელიც არეგულირებს შესრულებისას საკუთრების უფლების გადაცემის საკითხებს. Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 10. ასევე, არ გამოიყენება ე.წ. „გამაუქმებელი კანონი,“ რომელიც სხვადასხვა მიზეზით (მაგ. საგარეო ვაჭრობის აკრძალვა) ბათილად ცნობს ხელშეკრულებას, ასეთ დროსაც გამოიყენება ის სამართალი, რომელიც არეგულირებს ხელშეკრულებას. იქვე.

[94] Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 371.

[95] Huber, იხ. ზემოთ, სქოლიო 13, გვ. 294.

[96] იქვე.

[97] Plender & Wilderspin, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 706, ¶24-092.

[98] Calliess, იხ. ზემოთ, სქოლიო 30, გვ. 499, ¶4.

[99] Huber, იხ. ზემოთ, სქოლიო 13, გვ. 294; Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 371.

[100] Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 387.

[101] Calliess, იხ. ზემოთ, სქოლიო 30, გვ. 507.

[102] იქვე.

[103] Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 370.

[104] იქვე, გვ. 371.

[105] Pitel, იხ. ზემოთ, სქოლიო 15, გვ. 240; Plender & Wilderspin, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 682, ¶24-010; Calliess, იხ. ზემოთ, სქოლიო 30, გვ. 500, ¶8.

[106] 1980 Rome Convention, იხ. ზემოთ, სქოლიო 3. 

[107] Mario Giuliano, Paul Lagarde, Report on the Convention on the law applicable to contractual obligations (1980) 33. 

[108] სკს განმარტებითი ბარათი, იხ. ზემოთ, სქოლიო 1, გვ. 431.

[109] Calliess, იხ. ზემოთ, სქოლიო 30, გვ. 506. ავტორი, ასევე, მიუთითებს რომი II რეგულაციის 27-ე მუხლზე, რომლის მიხედვითაც „ეს რეგულაცია არ გამორიცხავს გაერთიანების სამართლის იმ დანაწესების მოქმედებას, რომლებიც, კონკრეტულ საკითხთან დაკავშირებით, აწესებს კოლიზიურ-სამართლებრივ ნორმებს არასახელშეკრულებო ვალდებულებებთან დაკავშირებით.“ მათ შორის, ცხადია, გაერთიანების სამართალში მოიაზრება, ასევე, რომი I რეგულაციაც.

[110] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 2.

[111] Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 368.

[112] იქვე, გვ. 373.

[113] იქვე.

[114] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 8.

[115] Spickhoff, იხ. ზემოთ, სქოლიო 29, Rn. 7.

[116] იქვე.

[117] Huber, იხ. ზემოთ, სქოლიო 13, გვ. 295.

[118] იქვე; Plender & Wilderspin, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 705, ¶24-090.

[119] Huber, იხ. ზემოთ, სქოლიო 13, გვ. 295.

[120] იქვე, გვ. 299.

[121] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 12.

[122] Calliess, იხ. ზემოთ, სქოლიო 30, გვ. 506; Dörner, იხ. ზემოთ, სქოლიო 57, Rom II-VO Art. 10 Rn. 3.

[123] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 12; Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 384.

[124] Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 384.

[125] Huber, იხ. ზემოთ, სქოლიო 13, გვ. 299-300.

[126] იქვე.

[127] Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 368-369.

[128] იქვე, გვ. 384.

[129] Dörner, იხ. ზემოთ, სქოლიო 57, Rom II-VO Art. 10 Rn. 7; BeckOK BGB/Spickhoff, იხ. ზემოთ, სქოლიო 55, Rn. 7; Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 12; იქვე, Rn. 12.

[130] BeckOK BGB/Spickhoff, იხ. ზემოთ, სქოლიო 29, Rn. 13; Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 12.

[131] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 13; Calliess, იხ. ზემოთ, სქოლიო 30, გვ. 507; Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rom II-VO Art. 10 Rn. 22; Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 385.

[132] Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 385.

[133] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 14.

[134] იქვე; Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 386, ¶68. 

[135] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 14; Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 386, ¶68.

[136] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 16. აქ აღსანიშნავია ისიც, რომ რომის რეგულაციების მიზნებისათვის, ვინაიდან საუბარია საფუძვლად არსებულ ბათილ ხელშეკრულებაზე, გამოიყენება არა რომი II რეგულაციის მე-10, არამედ რომი I რეგულაციის 12(1)(e) მუხლი. Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 386, ¶68.

[137] Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 384.

[138] იქვე.

[139] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 16.

[140] იქვე, Rn. 17.

[141] იქვე; Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 385. იგივე მიდგომაა გატარებული რომი I რეგულაციის მე-15 და რომი II რეგულაციის მე-19 მუხლებში. Calliess, იხ. ზემოთ, სქოლიო 30, გვ. 507; Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 387.

[142] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 17.

[143] იქვე, Rn. 18.

[144] იქვე.

[145] იქვე.

[146] იქვე.

[147] იქვე.

[148] Spickhoff, იხ. ზემოთ, სქოლიო 29, Rn. 14.

[149] Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 385, ¶64; Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 15.

[150] Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 385, ¶64.

[151] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rom II-VO Art. 10 Rn. 22; იქვე, Rn. 13; Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 385.

[152] Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 385.

[153] BeckOK BGB/Spickhoff, 67. Ed. 1.8.2023, EGBGB Art. 38 Rn. 15; Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 13; Calliess, იხ. ზემოთ, სქოლიო 30, გვ. 507; BeckOK BGB/Spickhoff, 67. Ed. 1.8.2023, VO (EG) 864/2007 Art. 10 Rn. 7; Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rom II-VO Art. 10 Rn. 22; BeckOK BGB/Spickhoff, იხ. ზემოთ, სქოლიო 55, Rn. 7; BeckOK BGB/Spickhoff, იხ. ზემოთ, სქოლიო 29, Rn. 16.

[154] Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 385.

[155] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 13.

[156] BeckOK BGB/Spickhoff, იხ. ზემოთ, სქოლიო 153, Rn. 15; იქვე, Rn. 7.

[157] BeckOK BGB/Spickhoff, იხ. ზემოთ, სქოლიო 29, Rn. 15.

[158] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 13; BeckOK BGB/Spickhoff, იხ. ზემოთ, სქოლიო 153, Rn. 15.

[159] Calliess, იხ. ზემოთ, სქოლიო 30, გვ. 506. მესამე პირის მიერ სხვისი ვალის გადახდისას, როგორც წესი, წამოიჭრება სამართლებრივი სუბროგაციის (legal subrogation) საკითხი. რომის რეგულაციები მათ დამოუკიდებლად აწესრიგებს რომი I რეგულაციის მე-15 და რომი II რეგულაციის მე-19 მუხლებით. იქვე, გვ. 506; Magnus & Mankowski, იხ. ზემოთ, სქოლიო 31, გვ. 385. ორივე მუხლი შეეხება სუბროგაციას. რომი I რეგულაციის მე-15 მუხლის თანახმად [სათაური „სამართლებრივი სუბროგაცია“] „როდესაც პირს (კრედიტორი) აქვს სახელშეკრულებო მოთხოვნა სხვა პირის მიმართ (მოვალე) და მესამე პირს აქვს ვალდებულება დააკმაყოფილოს კრედიტორი, ან მან ფაქტობრივად დააკმაყოფილა კრედიტორი ამ ვალდებულების შესრულებით, სამართალმა, რომელიც არეგულირებს მესამე პირის ვალდებულებას დააკმაყოფილოს კრედიტორი, უნდა განსაზღვროს მესამე პირი უფლებამოსილია თუ არა და რა ფარგლებში, განახორციელოს ის უფლებები მოვალის მიმართ, რომელიც კრედიტორს გააჩნდა მოვალის მიმართ მათ შორის არსებული ურთიერთობის მომწესრიგებელი სამართლის მიხედვით.“ თითქმის იდენტური ტექსტი აქვს რომი II რეგულაციის მე-19 მუხლს [სათაური „სუბროგაცია“], თუმცა იმ განსხვავებით, რომ მასში საუბარია კრედიტორის არა-სახელშეკრულებო მოთხოვნაზე მოვალის მიმართ, ნაცვლად რომი I რეგულაციის მე-15 მუხლში მითითებული სახელშეკრულებო მოთხოვნისა.

[160] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 20.

[161] იქვე, Rn. 21.

[162] იქვე, Rn. 22.

[163] აღნიშნული სკეპტიციზმი უსაფუძვლო გამდიდრების მიმართ მხოლოდ მისი კოლიზიურ-სამართლებრივი მოწესრიგებით არ შემოიფარგლება; ავტორთა ნაწილი საერთოდ უარყოფს უსაფუძვლო გამდიდრებას, როგორც სამართლის დამოუკიდებელ დარგს. Steve Hedley, Unjust Enrichment as the Basis of Restitution - An Overworked Concept, 5 Legal Stud. 56 (1985); Steve Hedley, Contract, Tort and Restitution: Or, on Cutting the Legal System Down to Size, 8 Legal Stud. 137 (1988); Paolo Gallo, Unjust Enrichment: A Comparative Analysis, 40 Am. J. Comp. L. 431 (1992). იხ. ციტირება: Pitel, იხ. ზემოთ, სქოლიო 15, გვ. 236.

[164] Chong, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 892.

[165] იქვე.

[166] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 24.

[167] იქვე.

[168] იქვე.

[169] Plender & Wilderspin, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 708, ¶24-099.

[170] Rabel, იხ. ზემოთ, სქოლიო 20, გვ. 378.

[171] Pitel, იხ. ზემოთ, სქოლიო 15, გვ. 247.

[172] Chong, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 883.

[173] იქვე.

[174] პარლამენტის მიერ შეთავაზებულ ვარიანტში მესამე პარაგრაფი შემდეგნაირად იყო ჩამოყალიბებული: „სადაც გამოსაყენებელი სამართალი არ შეიძლება დადგინდეს პირველი და მეორე პარაგრაფების საფუძველზე, გამოსაყენებელი სამართალი უნდა იყოს იმ ქვეყნის სამართალი, რომელშიც არსებითად განხორციელდა უსაფუძვლო გამდიდრების წარმომშობი მოვლენები, მიუხედავად ქვეყნისა, სადაც მოხდა გამდიდრება.“ European Parliament legislative resolution on the proposal for a regulation of the European Parliament and of the Council on the law applicable to non-contractual obligations (Rome II) (COM(2003)0427 – C5-0338/2003 – 2003/0168(COD)) [https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-6-2005-0284_EN.pdf]. 

[175] Chong, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 883. იხ. მაგალითად: ავსტრიის საერთაშორისო კერძო სამართლის ფედერალური კანონის 46-ე სექცია, EGBGB 38(3) მუხლი, უნგრეთის საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ კანონის 35-ე მუხლი, შვეიცარიის საერთაშორისო კერძო სამართლის ფედერალური კანონის 128(2) მუხლი და ამერიკული პირველი კოდიფიკაციის 453-ე სექცია.

[176] Chong, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 884.

[177] Huber, იხ. ზემოთ, სქოლიო 13, გვ. 296.

[178] Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 24.

[179] BT-Drs., იხ. ზემოთ, სქოლიო 71, გვ. 9. იხ. ციტირება: Junker, იხ. ზემოთ, სქოლიო 6, Rn. 24.

[180] იქვე.

[181] Pitel, იხ. ზემოთ, სქოლიო 15, გვ. 248.

[182] Chong, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 885.

[183] იქვე; Plender & Wilderspin, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 709, ¶24-107.

[184] Plender & Wilderspin, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 710, ¶24-109.

[185] Pitel, იხ. ზემოთ, სქოლიო 15, გვ. 247.

[186] Chong, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 884; Pitel, იხ. ზემოთ, სქოლიო 15, გვ. 248.

[187] Chong, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 884; Rabel, იხ. ზემოთ, სქოლიო 20, გვ. 379.

[188] Adeline Chong, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 884. თუმცა, ავტორი მიუთითებს, რომ ამ პრობლემის მოგვარება შესაძლებელია იმის ვარაუდით, რომ „უმოქმედობა“ განხორციელდა იქ, სადაც მოქმედება უნდა განხორციელებულიყო. თუმცა, მაინც რჩება პრობლემა იმ შემთხვევებში, როდესაც რესტიტუციის ვალდებულება არ ეფუძნება მოქმედებას ან უმოქმედობას, მაგალითად, ქმედუუნარობის შემთხვევები. Richard Plender, Michael Wilderspin, იხ. ზემოთ, სქოლიო 11, გვ. 708, ¶24-101.